Ο συμβατικός σχεδιασμός του περιβάλλοντος, των υπηρεσιών και των αγαθών, απευθυνόμενο στις ανάγκες του «μέσου» χρήστη, συνιστά διάκριση, η οποία προκαλεί αλυσιδωτή σειρά επόμενων διακρίσεων που καταστρατηγούν την ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Εν αντιθέσει, η προσβασιμότητα είναι θεμελιώδες προαπαιτούμενο για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε οποιαδήποτε πτυχή της κοινωνικής ζωής με όρους ισότητας, διασφαλίζοντας το δικαίωμα του πολίτη στις προσωπικές επιλογές, στην αυτονομία και στην αξιοπρέπεια.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανταποκρινόμενο στην εντοπισμένη ανάγκη για μια ολοκληρωμένη και ολιστική στρατηγική για την Προσβασιμότητα στο φυσικό και το δομημένο περιβάλλον, ξεκίνησε το έργο σύνταξης του «Εθνικού Σχεδίου για την Προσβασιμότητα με έμφαση στην Κλιματική Αλλαγή». Την συντακτική ομάδα αποτέλεσαν οι: Αυγή Βάσση (Τοπογράφος Μηχανικός (MSc), Δ/ντρια Ιδιαίτερου Γραφείου Γενικού Γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος), Πούλου Μαρία (Χωροτακτης Πολεοδόμος Μηχανικός (MSc), c.MSc στη Διαχείριση Αποβλήτων Προϊσταμένη Στρατηγικού Σχεδιασμού Προγραμματισμου και Μελετών Δνση Προγραμματισμού και Βιώσιμης Ανάπτυξης Δήμου Πειραιά, εξωτερικός Συνεργάτης Γ.Γ. Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος), Παπαδάκη Καλλιόπη, (Αρχιτέκτονας – Πολεοδόμος Μηχανικός (March), PhDc στην Αστική Ανζωογόνηση, Συνεργάτης Γ.Γ. Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος ΥΠΕΝ & στέλεχος της ΔΜΕΑΑ /ΥΠΕΝ), και Κάρμα Σοφία (Δρ. Χημικός Μηχανικός, μελος του Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, εξωτερικός Συνεργάτης Γ.Γ. Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος). Την επιστημονική επιμέλεια είχε ο Γενικός Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, Ευθύμιος Μπακογιάννης, Επικουρος Καθηγητής ΕΜΠ.
Το εγχείρημα, διασυνδέει δύο μεγάλα θέματα που άπτονται του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, και αυτά είναι: η απρόσκοπτη και αυτόνομη πρόσβαση όλων των πολιτών χωρίς διακρίσεις σε αυτό και, οι συνοδευτικές ή/και συμπληρωματικές δράσεις, μέτρα και έργα που θα καταστήσουν τις απαιτούμενες παρεμβάσεις φιλικές προς το περιβάλλον (στο πλαίσιο της αειφορίας και της βιωσιμότητας). Δεδομένων δε, (α) της έντονης και αναπτυσσόμενης αστικοποίησης και (β) της γήρανσης του πληθυσμού, η προσβασιμότητα καθίσταται εκτός από κοινωνικό δικαίωμα και περιβαλλοντική υποχρέωση.
Γενικότερος στόχος αποτέλεσε, το Σχέδιο, εντός των προβλεπόμενων στο ευρύτερο Εθνικό και Ευρωπαϊκό πλαίσιο, να δημιουργήσει τη βάση για την υλοποίηση των απαιτούμενων έργων, μέτρων και δράσεων που θα καταστήσουν «προσβάσιμα» το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον, τις σχετικές υπηρεσίες, διαδικασίες και προμήθειες, θα ενεργοποιήσουν τον κοινωνικό έλεγχο, την ευαισθητοποίηση των πολιτών και την εκπαίδευση των εμπλεκόμενων με τον σχεδιασμό επιστημόνων καθώς και των νεότερων γενεών.
Επιπρόσθετα, οι προτάσεις του Σχεδίου και ο προγραμματισμός για την υιοθέτηση και υλοποίησή τους, συνηγορούν στην δημιουργία ενός συνεκτικού πλαισίου όπου κάθε παρέμβαση θα συμπληρώνει τον συνολικό σχεδιασμό, ώστε να μην υπάρχουν ανταγωνιστικές ή αντικρουόμενες παρεμβάσεις (σε νομικό ή πραγματικό επίπεδο).
Η ανάπτυξη του Σχεδίου εξασφαλίζει επίσης την ενίσχυση και τη συμπληρωματικότητα με άλλες υφιστάμενες στρατηγικές δράσεις, όπως το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), την Εθνική Στρατηγική προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ), την Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία, τη Μακροχρόνια Στρατηγική για το έτος 2050, το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Μεταφορών (ΕΣΣΜ). Το Σχέδιο είναι σε απόλυτη αρμονία και συμφωνία με πρόσφατα ολοκληρωμένα αναπτυξιακά κείμενα όπως ο Νόμος με αριθμ. 4635/2019 (ΦΕΚ Α’ 167/30-10- 2019) «Επενδύω στην Ελλάδα και άλλες διατάξεις». και ενισχύει τις πολιτικές για την Βιώσιμη Ανάπτυξη και την Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη, στο πλαίσιο των Παγκόσμιων Στόχων (SDGs), και ειδικότερα της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (SDG 11, Sustainable Cities and Communities). Επιπλέον, δεδομένου ότι το παρόν σχέδιο για την προσβασιμότητα συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή, δεν θα μπορούσε να μη συμπεριλαμβάνει θέματα που αφορούν σε επιπτώσεις στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον λόγω των αυξανόμενων φυσικών καταστροφών που παρατηρούνται και σχετίζονται με την εν λόγω κλιματική κρίση, θέτοντας θέματα πρόσβασης σε ασφαλή σημεία σε έκτακτες καταστάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα της εκκένωσης σε έκτακτες καταστάσεις και της προσβασιμότητας σε ασφαλή σημεία μέσω κατάλληλων οδών διαφυγής πρόκειται να αντιμετωπιστεί συνολικά, συμπεριλαμβάνοντας ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού, οι οποίες θεωρούνται και οι πιο ευάλωτες σε καταστροφές, όπως είναι τα άτομα με αναπηρία ή τα εν γένει εμποδιζόμενα άτομα, έχοντας ως γνώμονα τον καθολικό σχεδιασμό. Υπό το πρίσμα αυτό, πρόκειται να ληφθούν υπόψη σημαντικά στρατηγικά κείμενα της ΕΕ όπως η «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» (The European Green Deal, Δεκ. 2019) θέτοντας στόχους ως και το 2050 καθώς και η «Συμφωνία του Παρισιού» (Δεκ. 2015) με την υπογραφή σύμβασης με τον ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή αλλά και λοιπά εθνικά θέματα πολιτικής προστασίας και ειδικότερα σχεδιασμού σε περίπτωση καταστροφών με βάση το σχέδιο ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ (Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας (ΓΣΠΠ) “ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ”, Υ.Α. 1299/2003), σκοπός του οποίου είναι η διαμόρφωση ενός συστήματος αποτελεσματικής αντιμετώπισης καταστροφικών φαινομένων.
Ως εκ τούτου, το παρόν θα αποτελέσει βάση για το σύνολο των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών Σχεδίων που ενδέχεται να αναπτυχθούν σε ολόκληρη τη χώρα μελλοντικά.
Τέλος, το «Εθνικό Σχέδιο για την Προσβασιμότητα με έμφαση στην Κλιματική αλλαγή» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσβασιμότητα που προωθείται εφ’ όλης της ύλης και με το σύνολο των Υπουργείων της χώρας, υπό τον συντονισμό του Υπουργού Επικρατείας.
Για την αποτελεσματικότητα εφαρμογής του Σχεδίου, η κύρια δομή του χωρίστηκε σε τέσσεραβασικά μέρη ως ακολούθως :
-
ΜΕΡΟΣ Α– ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Στο Μέρος αυτό δίνονται οι καταρχήν ορισμοί προσβασιμότητας και κλιματικής αλλαγής, επισημαίνεται ποιους αφορούν και παρουσιάζεται συνοπτικά η κατάσταση σήμερα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Επεξηγείται η αναγκαιότητα μιας εθνικής στρατηγικής για την προσβασιμότητα και την κλιματική αλλαγή, δεδομένου ότι η τελευταία συνδέεται άμεσα με φυσικές καταστροφές και επιβάλει την ασφαλή πρόσβαση σε χώρους καταφυγής για όλους, γεγονός που καθιστά αναγκαίες τις δράσεις πρόληψης στο πλαίσιο του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού, προς μετριασμό των επιπτώσεων. Υπό το πρίσμα αυτό, παρουσιάζονται οι αρχές σχεδιασμού, οι κατευθυντήριες αρχές και οι στόχοι του Σχεδίου, το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο με το οποίο πρέπει να υπάρχει συμπόρευση και εναρμόνιση αλλά και οι πολιτικές προτεραιότητες.
-
ΜΕΡΟΣ Β – ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ
Στο Μέρος αυτό γίνεται συνοπτική αλλά συνολική παρουσίαση του Εθνικού θεσμικού πλαισίου, καθώς και σχολιασμός και εντοπισμός θετικών σημείων, ελλείψεων και δυστοκιών. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι διαδικασίες εγκρίσεων και σχετικών αδειοδοτήσεων που απαιτούνται στα διάφορα επίπεδα σχεδιασμού, όπως πολεοδομικού, χωροταξικού περιβαλλοντικού, κτιρίων, πολιτικής προστασίας κ.ά., ενώ καταγράφονται οι αρμοδιότητες των εμπλεκόμενων φορέων και οι δράσεις των συλλόγων ή κοινωνικών ομάδων για την προσβασιμότητα.
-
ΜΕΡΟΣ Γ- ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Κρίθηκε απαραίτητο το «Εθνικό Σχέδιο Προσβασιμότητας με έμφαση στην Κλιματική Αλλαγή» να βασίζεται σε εμπεριστατωμένη συλλογή και ανάλυση δεδομένων σχετικά με τις πραγματικές ανάγκες σε συνδυασμό με άλλα στρατηγικά σχέδια του Υπουργείου Περιβάλλοντος & Ενέργειας καθώς και άλλων Υπουργείων. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι μηχανισμοί και τα αποτελέσματα της καταγραφής και της αξιολόγησης των δεδομένων με συγκεκριμένους δείκτες και μηχανισμό μοντελοποίησης και παρακολούθησης.
-
Μέρος Δ – ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ
Στο Δ μέρος του Σχεδίου, γίνεται η εξειδίκευση των προτάσεων και παρουσιάζονται τα απαιτούμενα εργαλεία και κίνητρα για την υλοποίησή τους, αποτυπωμένα σε ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ :Το Σχέδιο αφορά όλους τους πολίτες και στοχεύει σε αλλαγές και παρεμβάσεις (α) νομοθετικού περιεχομένου σε έναν βραχυπρόθεσμο ορίζοντα 7 ετίας και (β) υλοποίησης με μέτρα, έργα και δράσεις σε έναν (β.1.) βραχυπρόθεσμο ορίζοντα 7 ετίας και (β.2.) μακροπρόθεσμο ορίζοντα 20ετίας με αξιοποίηση όλων των πρόσφορων Εθνικών και Ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων και με αποδέκτες τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.
Η εκπόνηση του «Εθνικού Σχεδίου Προσβασιμότητας με έμφαση στην Κλιματική Αλλαγή» διεξήχθη εντός περιόδου 3 ετών και τροφοδοτήθηκε από εκτεταμένη ανάλυση – επισκόπηση του νομοθετικού πλαισίου, συλλογή στοιχείων και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, διαβούλευση με ενδιαφερόμενα μέρη και ανάπτυξη των προτεινόμενων νομοθετικών και άλλων παρεμβάσεων.
Μπορείτε να δείτε το πλήρες κείμενο του Εθνικού Σχεδίου, εδώ
