Οι νομολογιακές διακυμάνσεις του ΣτΕ για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης: μια εισαγωγή
Παναγιώτης Γαλάνης,
Δικηγόρος Περιβαλλοντικού-Πολεοδομικού Δικαίου και Δικαίου της Ενέργειας, Υπ. Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ
panagiotisgln@gmail.com, www.pgalanislaw.gr
Η νομολογία των διοικητικών δικαστηρίων και ιδίως του ΣτΕ είναι κατά γενική ομολογία «φιλοπεριβαλλοντική». Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο εκδήλωσε από παλιά την αντίθεσή του με την αθρόα, μαζική ρύθμιση του ζητήματος και με την άνευ όρων νομιμοποίηση των αυθαιρέτων.
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τη νομολογιακή μεταχείριση εν συντομία της των νόμων που νομιμοποιούσαν σε μεγάλο βαθμό την αυθαίρετη δόμηση, με την παράθεση αποσπασμάτων και πορισμάτων δικαστικών αποφάσεων. Εξάλλου, κρίθηκε κάτι τέτοιο ως αναγκαίο, διότι η νομολογιακή επισκόπηση (ως αντικείμενο μελέτης του δικηγόρου) συμπληρώνει τη νομοθετική.
Παραδείγματα είναι τα εξής:
- Η εξαίρεση από την κατεδάφιση με μόνη τη δήλωση του ιδιοκτήτη και χωρίς τη διοικητική κρίση είναι αντίθετη στο άρθρο 24 Σ. Συναφώς έκρινε και περί του Ν. 4014/2011.
- Είχε διατυπωθεί η νομολογιακή άποψη ότι η οριστική εξαίρεση αυθαιρέτου από την κατεδάφιση δεν είναι κατά νόμο επιτρεπτή, αν δεν έχει προηγηθεί ένταξη της περιοχής σε πολεοδομικό σχέδιο, δεδομένου ότι θα είχε ως αποτέλεσμα τη γενικευμένη νομιμοποίηση αυθαιρέτων που θα καθιστούσε αδύνατο ή λίαν δυσχερή τον ορθολογικό πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής κατ’ άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος.
- Οι σχετικές κάθε φορά διατάξεις περί εξαίρεσης από την κατεδάφιση είναι πάντως, στενώς ερμηνευτέες. Μάλιστα η δυνατότητα εξαίρεσης των αυθαίρετων από την κατεδάφιση χωρίς χρονικό περιορισμό είναι αντισυνταγματική, αφού επιδεινώνει τους όρους ζωής των κατοίκων και αντιτίθεται στην αρχή του κράτους δικαίου και στην αρχή της ισότητας, αφού θέτει σε χειρότερη μοίρα τους συνεπείς διοικουμένους.
- Παρά τη θέσπιση ειδικής διοικητικής διαδικασίας για το χαρακτηρισμό κατασκευής ως αυθαίρετης και τον οριστικό χαρακτήρα της σχετικής αποφάσεως, είναι επιτρεπτή επάνοδος της Διοικήσεως, αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν αιτήσεως των ενδιαφερομένων, σε θέμα χαρακτηρισμού ή μη κατασκευής ως αυθαίρετης και κατεδαφιστέας και περαιτέρω, ανάκληση για λόγους νομιμότητας της αποφάσεως της αρμόδιας Επιτροπής κατά τις γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου ή κατά τις γενικές διατάξεις που διέπουν την ανάκληση των διοικητικών πράξεων. Επειδή ωστόσο η Διοίκηση απλώς ευχέρεια επανόδου έχει και όχι υποχρέωση, είναι νόμιμη η εμμονή της στην αρχική κρίση της, κατ’ επίκληση διοικητικής τελεσιδικίας της υπόθεσης, η δε πράξη, με την οποία εκδηλώνεται η εμμονή αυτή, δεν είναι εκτελεστή
- Με τις ρυθμίσεις του άρθρου 24 του Ν. 4014/2011, ανεξαρτήτως αν αναφέρονται σε αναστολή επιβολής των κυρώσεων που προβλέπονται από τις παγίως ισχύουσες γενικές διατάξεις για την αυθαίρετη δόμηση και όχι σε νομιμοποίηση ή σε εξαίρεση από την κατεδάφιση, επιτρέπεται κατ’ ουσίαν η επί μακρόν διατήρηση κατασκευών και χρήσεων που παραβιάζουν τις εκάστοτε ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις. Η αναστολή δε αυτή έχει εφαρμογή και σε κατασκευές μεταγενέστερες του Ν. 1337/1983. Οι ως άνω ρυθμίσεις του άρθρου 24 του Ν. 4014/2011 έχουν ως συνέπεια να ανατρέπεται, και σε κάθε περίπτωση να νοθεύεται ο επιβαλλόμενος από το άρθρο 24 του Συντάγματος ορθολογικός πολεοδομικός σχεδιασμός και να επέρχεται αλλοίωση της λειτουργικότητας των οικισμών και επιδείνωση των όρων διαβιώσεως.
- Κατά την ερμηνεία του Ν. 4178/2013, νομολογήθηκε ότι μόνο αν οι ενδιαφερόμενοι μεριμνήσουν για την έκδοση/αναθεώρηση των σχετικών αδειών είναι ανεκτή η εξαίρεση από την κατεδάφιση, ενώ δεν είναι συνταγματική η δυνατότητα υπαγωγής στις ευεργετικές διατάξεις του κτισμάτων ανεγερθέντων με άδεια ανακληθείσα/ακυρωθείσα, αφού αντίκειται κάτι τέτοιο στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών και στο δικαίωμα δικαστικής προστασίας.
Επαναλαμβάνεται ότι η παραπάνω παράθεση είναι εντελώς ενδεικτική και δεν εγγυάται εκ των προτέρων ότι τα πορίσματα αυτά θα επαναληφθούν στο μέλλον, με τη θέσπιση νεότερων νόμων για τα αυθαίρετα (νυν του Ν. 4495/2017, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει μέχρι σήμερα).
