Τις παρατηρήσεις και προτάσεις του επί των διατάξεων του Σχεδίου Νόμου «Ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους τομείς: α) της διαχείρισης υδάτων, β) της διαχείρισης και προστασίας των δασών, γ) της αστικής ανθεκτικότητας και πολιτικής, δ) της καταπολέμησης της αυθαίρετης δόμησης, ε) της ενεργειακής ασφάλειας» κατέθεσε το Επιμελητήριο στον Υπουργό Περιβάλλοντος & Ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, το έγγραφο του Επιμελητηρίου έχει ως εξής:
Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,
σε συνέχεια της τοποθέτησης του εκπροσώπου του Επιμελητηρίου κατά τη συνεδρίαση της 22ας Απριλίου 2024 της Διαρκούς Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής των Ελλήνων, σας παραθέτουμε πιο κάτω και γραπτά τις παρατηρήσεις και προτάσεις του Επιμελητηρίου επί του Σχεδίου Νόμου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας «Ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους τομείς: α) της διαχείρισης υδάτων, β) της διαχείρισης και προστασίας των δασών, γ) της αστικής ανθεκτικότητας και πολιτικής, δ) της καταπολέμησης της αυθαίρετης δόμησης, ε) της ενεργειακής ασφάλειας».
1) ΣΥΣΤΑΣΗ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (Ο.Δ.Υ.Θ.)
Ενώ το masterplan της ολλανδικής εταιρείας, στο οποίο μεταξύ άλλων περιγράφεται και κοστολογείται η δημιουργία Οργανισμού Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας (Ο.Δ.Υ.Θ.), βρίσκεται ακόμη σε διαβούλευση, στο κατατεθέν σχέδιο νόμου περιλαμβάνονται διατάξεις για τη σύσταση του Ο.Δ.Υ.Θ., ενός οργανισμού που συστήνεται με τη μορφή ανώνυμης εταιρείας και λειτουργεί με κανόνες ιδιωτικής οικονομίας.
Σημειώνουμε ότι, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (σε εφαρμογή της ευρωπαϊκής οδηγίας 2000/60), η διαχείριση των υδατικών συστημάτων ανήκει στην δημόσια διοίκηση. Εντούτοις, με το νομοσχέδιο που κατατέθηκε, μεταφέρεται η αρμοδιότητα διαχείρισης των υδάτων σε Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου που θα λειτουργήσει κατά παρέκκλιση νομοθετημάτων όπως Ν. 3199/2003 περί διαχείρισης υδάτων, ο Ν. 4412/2016 για την υλοποίηση έργων-προμηθειών-υπηρεσιών καθώς και Προεδρικών Διαταγμάτων που έχουν να κάνουν με τη σύσταση και τις αρμοδιότητες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας και αντίστοιχα της Περιφέρειας Θεσσαλίας.
Δημιουργείται ένας φορέας που θα διαχειρίζεται το σύνολο του υδατικού δυναμικού της Θεσσαλίας, ενώ ταυτόχρονα θα είναι και πάροχος υπηρεσιών ύδατος για το αρδευτικό νερό (αφού σε αυτόν μεταφέρονται οι Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (Ο.Ε.Β). και ελεγκτής (αφού μπορεί και επιβάλει πρόστιμα) αλλά και θα υποκαθιστά το στενό δημόσιο τομέα (αφού θα αδειοδοτεί τις χρήσεις νερού). Τονίζουμε ότι, κατά την άποψή μας, εγείρονται έτσι ζητήματα αντισυνταγματικότητας των προτεινόμενων διατάξεων, καθώς το νερό αποτελεί φυσικό πόρο που ανήκει στο κράτος, το οποίο και έχει την αρμοδιότητα και ευθύνη της διαχείρισής του. Η αρμοδιότητα αυτή (διαχείριση των υδάτων) δεν έχει μεταφερθεί ούτε καν στις αιρετές περιφέρειες, καθώς υπάρχουν αποφάσεις του ΣτΕ που δεν επιτρέπουν την μεταφορά τέτοιων αρμοδιοτήτων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (π.χ. στην αυτοδιοίκηση). Ο Ο.Δ.Υ.Θ. θα είναι ταυτόχρονα και πάροχος του αρδευτικού νερού, θα κατέχει δεσπόζουσα θέση στην παροχή υπηρεσιών ύδατος, καθώς η αρδευτική χρήση είναι ο κύριος καταναλωτής νερού στη Θεσσαλία, και επομένως δεν είναι δυνατό να έχει ταυτόχρονα και τη θέση του διαχειριστή υδατικών πόρων.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με τη συγκέντρωση όλων των αρμοδιοτήτων διαχείρισης των υδάτων της Θεσσαλία στον Ο.Δ.Υ.Θ. έχουμε μια εντελώς αντίθετη εξέλιξη από την περίπτωση του ηλεκτρικού ρεύματος π.χ., όπου, για λόγους ακριβώς δεοντολογίας και σύγκρουσης συμφερόντων, το έργο της διανομής του ρεύματος και της διαχείρισης και υποστήριξης του δικτύου μεταφοράς έχουν ανατεθεί σε διακριτούς φορείς (ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ) και όχι σε εκείνους που διαχειρίζονται την κατανάλωσή του.
Με το Σχέδιο Νόμου, αντί να ενισχυθούν οι υφιστάμενες δομές (Διεύθυνση Υδάτων Θεσσαλίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας και Διεύθυνση Υδροοικονομίας & Εποπτείας Τ.Ο.Ε.Β. Περιφέρειας Θεσσαλίας) με προσωπικό και κονδύλια, προτιμάται εντέλει ο Ο.Δ.Υ.Θ. να αναλάβει το σύνολο του έργου της διαχείρισης των υδάτων της Θεσσαλίας, απορροφώντας και τους Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων (Ο.Ε.Β.), μαζί με τον προϋπολογισμό και τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
Με βάση τις προτεινόμενες διατάξεις, ζητήματα μπορεί να προκύψουν και για τους υπηρετούντες στον Ο.Δ.Υ.Θ. υπαλλήλους, οι οποίοι θα προέρχονται από τις υφιστάμενες δομές της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και της Περιφέρειας με αρμοδιότητα τα ύδατα. Εντούτοις, για τους υπάλληλους αυτούς δεν ξεκαθαρίζεται αν η υπαλληλική σχέση τους ως μονίμων υπαλλήλων που θα μετατραπεί σε Ι.Δ.Α.Χ. θα επανέλθει στην πρότερη κατάστασή της σε περίπτωση διάλυσης του Οργανισμού.
Πέραν των παραπάνω, σημειώνουμε ότι στις διατάξεις του άρθρου 4 του Σχεδίου Νόμου που αφορούν το Διοικητικό Συμβούλιο του Ο.Δ.Υ.Θ., προβλέπεται η συμμετοχή ενός (1) μέλους, μαζί με το αναπληρωματικό του, που θα προέρχεται είτε από την Εθνική Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, είτε από το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, είτε από Διεπαγγελματικές Οργανώσεις Παραγωγών. Δεδομένου ότι το σύνολο των δραστηριοτήτων που αφορούν τη διαχείριση των υδάτων (υδατικό ισοζύγιο, αρδευτικά δίκτυα-έγγειες βελτιώσεις, υδρογεωτρήσεις, υπόγειοι υδροφορείς κ.λπ.) αποτελούν κατ’ εξοχήν επιστημονικό και επαγγελματικό αντικείμενο του συνόλου των γεωτεχνικών κλάδων (γεωπόνων, δασολόγων, κτηνιάτρων, γεωλόγων και ιχθυολόγων), είναι πιστεύουμε επιβεβλημένη η συμμετοχή του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ο.Δ.Υ.Θ. με διακριτό εκπρόσωπο, οριζόμενο αποκλειστικά από το Επιμελητήριο.
Επίσης, στις διατάξεις του άρθρου 17 αναφέρεται ότι η τιμολογιακή πολιτική του Ο.Δ.Υ.Θ. θα διαμορφώνεται με την Κ.Υ.Α. του άρθρου 12 του Ν. 3199/2003, η οποία όμως διαφοροποιείται ανά περιοχή, με βάση την προέλευση του νερού, την τιμολογιακή πολιτική του ΟΕΒ που εξυπηρετούσε την περιοχή και την ανάγκη κάλυψης των αντίστοιχων λειτουργικών δαπανών. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, διότι οι λειτουργικές δαπάνες θα είναι μεγαλύτερες από αυτές που είχαν πριν οι Ο.Ε.Β., με κίνδυνο στο τέλος να επιβαρυνθούν περισσότερο οι αγρότες.
Τέλος, σαν γενική παρατήρηση σημειώνουμε ότι, όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη, η πλήρη εφαρμογή ενός νόμου καθυστερεί αρκετά εξαιτίας της αναγκαιότητας έκδοσης σειράς Π.Δ. και Κ.Υ.Α. που εξειδικεύουν την εφαρμογή του. Για παράδειγμα, ο Ν. 3199/2003 προέβλεπε την δημιουργία Δ/νσεων Υδάτων ανά Υδατικό Διαμέρισμα και την υλοποίηση των ΣΔΛΑΠ μέχρι το 2009 και, όσον αφορά τις αναθεωρήσεις, την 1η να γίνει το 2015 και την 2η το 2021. Στην πράξη οι Δ/νσεις Υδάτων συστάθηκαν εντέλει το 2006 (χωρίς να στελεχωθούν ως έπρεπε), ενώ τα περισσότερα ΣΔΛΑΠ υλοποιούνται ακόμη και σήμερα από το ΥΠΕΝ, με την 1η εκπόνηση να γίνεται ο 2013, η 1η Αναθεώρηση το 2017 και η 2η το 2024. Επισημαίνεται ότι για την εφαρμογή του νόμου περί σύστασης του Ο.Δ.Υ.Θ. προβλέπεται στο άρθρο 7 («Εξουσιοδοτικές διατάξεις») η έκδοση 15 Κ.Υ.Α.
2) ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ
Η διαχείριση των δασών στη χώρα μας διενεργείται στα πλαίσια των διατάξεων του Δασικού Κώδικα και ειδικότερα των άρθρων 117 έως 139 που ρυθμίζουν κατά περίπτωση όλες τις διαδικασίες διαχείρισης τους, από το επίπεδο της σύνταξης δασοπονικών σχεδίων ή εκθέσεων ή και πινάκων υλοτομίας, μέχρι τη διάθεση της κάρπωσης, τη διάρκεια των μισθώσεων, τις δημοπρασίες και λοιπά. Σημειώνεται ότι η διαχείριση των δασών, έχει σκοπό να οργανώσει τη δασοπονία ώστε να εκπληρώνονται οι σκοποί της (απόληψη λήμματος) με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση και συντήρηση των δασών και να εξασφαλίζεται εγγύηση ότι θα υπάρχει αειφορία στις καρπώσεις από τα δάση. Αυτό εξασφαλίζεται με τη σύνταξη (άρθρο 63 του Δασικού Κώδικα) δασοπονικών σχεδίων η εκθέσεων και πινάκων υλοτομίας των δημοσίων δασών. τα οποία εγκρίνονται, αναθεωρούνται ή τροποποιούνται σύμφωνα με όσα ορίζονται στο άρθρο 64 του Δασικού Κώδικα.
Οι Διευθύνσεις Δασών Νομών κάθε χρόνο, καταρτίζουν και εγκρίνουν, μετά από εισήγηση των οικείων Δασαρχείων, Πρόγραμμα Εκμετάλλευσης των δασικών συμπλεγμάτων ευθύνης τους για το επόμενο διαχειριστικό έτος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις εγκεκριμένες διαχειριστικές μελέτες ή στους εγκεκριμένους πίνακες υλοτομίας. Η σύνταξη και έγκριση του ανωτέρω Προγράμματος αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη των εργασιών εκμετάλλευσης των δασών για κάθε διαχειριστικό έτος.
Η αναφορά στη «Διαχείριση των Δημοσίων Δασών» που χρησιμοποιείται στο Σχέδιο Νόμου είναι γενική και θα πρέπει να εξειδικευθεί. Δηλαδή θα πρέπει να περιγραφεί με τεχνική ακρίβεια ποια ακριβώς δραστηριότητα από όσες περιλαμβάνει η έννοια της διαχείρισης μεταφέρεται από τη Δασική Υπηρεσία στα Υβριδικά Σχήματα. Επισημαίνουμε ότι οι αρμοδιότητες της προστασίας και της διαχείρισης των δασών, αγγίζουν τον πυρήνα των ασκούμενων αρμοδιοτήτων της δασικής υπηρεσίας που συνδέονται με τη συνταγματική υποχρέωση του ίδιου του κράτους να οργανώνει και να λειτουργεί δημόσιες δομές – υπηρεσίες που θα έχουν αντικείμενο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, δηλαδή αρμοδιοτήτων που είναι συνδεδεμένες άμεσα με τη διαχείριση των δημόσιων δασικών πόρων.
Ο τρόπος που γίνεται η διαχείριση των δασών και η υποχρέωση για τη σύνταξη, από τις Δασικές Υπηρεσίες, Προγράμματος Εκμετάλλευσης των δασικών συμπλεγμάτων για το επόμενο διαχειριστικό έτος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις εγκεκριμένες διαχειριστικές μελέτες ή στους εγκεκριμένους πίνακες υλοτομίας, αποτελεί τη βάση οργάνωσης της δασοπονίας ώστε να εκπληρώνονται οι σκοποί της με τρόπο που να εξασφαλίζει τη διατήρηση και τη συντήρηση των δασών (υποχρέωση της χώρας για σταθερά και υγιή δάση) και να υπάρχει η εγγύηση από μια δημόσια αρχή, ότι εξασφαλίζεται η αειφορία στις καρπώσεις από τα δάση.
Παράλληλα, η διαχείριση των δασών από τις αρμόδιες κρατικές αρχές είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι θα εξυπηρετούνται οι πολλαπλοί δασοπονικοί σκοποί που θέτει η σύγχρονη αντίληψη για τη δασοπονία, στους οποίους, εκτός από την εκμετάλλευση των δασών και την εξαγωγή του λήμματος (δηλαδή οικονομικού αποτελέσματος), περιλαμβάνονται επίσης η παροχή οικοσυστημικών υπηρεσιών, η παροχή υπηρεσιών αναψυχής και κυρίως η προστασία οικισμών, η σταθερότητα των εδαφών και η μείωση της διάβρωσης. Η απαίτηση για την εξυπηρέτηση πολλαπλών σκοπών από την άσκηση της δασοπονίας – διαχείρισης των δασών, προϋποθέτει να υπάρχουν ανθεκτικά δάση υπό την εννοιολογική διάσταση που δίνει το ελληνικό σύνταγμα σε αυτά (Ορισμός Δάσους ως σύνθετου οικοσυστήματος που δεν αναφέρεται μόνο στην ύπαρξη ξυλώδους βιομάζας).
Το Σχέδιο Νόμου, στα επιμέρους άρθρα του, περιλαμβάνει γενικές διατυπώσεις που εννοιολογικά και τεχνικά είναι ασαφείς, σε σχέση με τον ακριβή προσδιορισμό του φυσικού αντικειμένου που τελικά ανατίθεται από τις δασικές υπηρεσίες στα Υβριδικά Συνεργατικά Σχήματα, καθώς και σε σχέση με τις ελεγκτικές και αποφασιστικές για τη διαχείριση των δασών ασκούμενες (σήμερα) αρμοδιότητες των δασικών υπηρεσιών, οι οποίες συνδέονται με την αντίληψη της δασοπονίας για το δάσος και την αειφορία αυτού αλλά και με το δημόσιο συμφέρον και την εισροή πόρων από τα δάση (οικονομικού αποτελέσματος) για το ελληνικό δημόσιο.
Για όλα τα παραπάνω, εκφράζουμε την αντίθεσή μας στις διατάξεις του Νομοσχεδίου «περί γενικής μεταφοράς – ανάθεσης της υλοποίησης της διαχείρισης και εκμετάλλευσης δημοσίων δασών σε ιδιωτικούς φορείς ή υβριδικά σχήματα με νομική εκπροσώπηση», σύμφωνα με τον τρόπο και τα γενικά χαρακτηριστικά που θεσπίζονται στο άρθρο 20. Απαιτούνται εκτενείς νομοτεχνικές βελτιώσεις που να διορθώνουν στην ουσία και το περιεχόμενο των διατάξεων του Σ/Ν και θα αφορούν τόσο στην νομική και τεχνική περιγραφή του είδους των εργασιών που μπορούν να ανατίθενται στα υβριδικά σχήματα, όσο και στο δασοπολιτικό ρόλο των Δασικών Υπηρεσιών (που πρέπει να διατηρηθεί) αναφορικά με την εφαρμογή των προγραμμάτων εκμετάλλευσης των δασών, την εφαρμογή των μελετών διαχείρισης, την αναγκαία δασοπολιτική εποπτεία κατά την εκτέλεση των εργασιών και την τελική καταμέτρηση των παραγόμενων δασικών προϊόντων και τη μεταφορά τους.
Είναι απαραίτητο να διασυνδέονται νομοτεχνικά οι νέες διατάξεις με το υφιστάμενο πλαίσιο διαχείρισης (Δασικό Κώδικα) σαν προσθήκες ή βελτιώσεις αυτού και να μην αποτελούν ένα ξεχωριστό πλαίσιο για το οποίο θα απαιτηθούν δεκάδες πράξεις της διοίκησης προκειμένου να εξορθολογιστεί, δημιουργώντας σε κάθε περίπτωση διαφορετικές ταχύτητες όχι μόνο σε επίπεδο εφαρμογής τους αλλά και σε επίπεδο ουσιαστικού ελέγχου στην πράξη των παρεμβάσεων (αφαίρεση βιομάζας) που θα γίνονται στα δάση από τα υβριδικά σχήματα, για τις οποίες δεν θα ισχύουν οι διαδικασίες και οι παγιωμένες ρυθμίσεις και έλεγχοι περί διαχείρισης των δασών. Από την ανάγνωση των διατάξεων του νομοσχεδίου προκύπτει ότι δεν εξασφαλίζεται η δασοπονία πολλαπλών σκοπών σαν εφαρμοσμένη επιστημονική πρακτική στη διαχείριση των δασών καθώς και ότι υποβαθμίζεται ακόμα περισσότερο η Δασική Υπηρεσία, διότι της αφαιρείται η βασική της αρμοδιότητα, αυτή της διαχείρισης των δασών.
Με βάση τα ανωτέρω ζητάμε την απόσυρση των συγκεκριμένων άρθρων του νομοσχεδίου που αφορούν στην γενική και χωρίς περιορισμούς μεταφορά της αρμοδιότητας της διαχείρισης των δασών από τις Δασικές Υπηρεσίες στα Υβριδικά σχήματα ή, εναλλακτικά, την εκτεταμένη νομοτεχνική τους βελτίωση ώστε να διασφαλιστεί η επιστημονική και ελεγκτική παρουσία των δασικών υπηρεσιών στη διαδικασία, στη διαδικασία διαχείρισης των δασών, η αειφορία των (δημόσιων) δασικών πόρων και η ύπαρξη σταθερών και ανθεκτικών δασικών οικοσυστημάτων, όπως αυτά ορίζονται με βάση το Σύνταγμα και όχι όπως τα φαντάζεται ο καθένας μας, ειδικός ή μη.
