Για την ενεργειακή μετάβαση που επιχειρεί -εδώ και χρόνια- η Ευρώπη, η διασφάλιση όρων ισονομίας, δικαιοσύνης και αποκέντρωσης είναι συστατικά στοιχεία μιας συνεκτικής ενεργειακής πολιτικής. Αν θέλουμε να πετύχουμε την απεξάρτηση της οικονομίας της ενέργειας από τα ολιγοπώλια των ορυκτών καυσίμων, τότε η πράσινη οικονομία είναι η καλύτερη ευκαιρία που διαθέτει η χώρα. Κι αυτό, λόγω και της τεχνολογίας αλλά προφανώς και του περιθωρίου που υπάρχει, ώστε να διασφαλιστούν οι όροι δικαιοσύνης με ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα διαμοιράζει δίκαια και αποκεντρωμένα τον ηλεκτρικό χώρο.
Η χώρα θεωρητικά, σύμφωνα και με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, «έχει ανοίξει πανιά» για τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, χωρίς εκπομπές άνθρακα σε βασικούς τομείς της οικονομίας, όπως η βιομηχανία, η γεωργία και οι μεταφορές. Και ενώ αναμέναμε εδώ και μήνες ένα αυτοτελές νομοσχέδιο για την ενεργειακή πολιτική, με δεδομένο ότι η χώρα βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά κομβικό σημείο, σε μια μεταβατική φάση, καθώς η υπερ-παραγωγή πράσινης ενέργειας, επιφέρει κινδύνους και στην ασφάλεια του συστήματος λόγω υπερθέρμανσης, αλλά και στη βιωσιμότητα των παραγωγών ΑΠΕ, για τους οποίους το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, επιφυλάσσει περικοπές, κατόπιν Υπουργικών Αποφάσεων, διαπιστώνουμε ότι η ενέργεια αντιμετωπίζεται ξανά με αποσπασματικά μέτρα, χωρίς σχέδιο και οδικό χάρτη για το πώς πορεύεται η χώρα.
Παρακολουθώντας, στενά, τους τελευταίους μήνες το σχεδιασμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, έχω επανειλημμένα τονίσει πως η Κυβέρνηση αγνοεί την αναγκαιότητα ενός νόμου-πλαίσιου για τα ενεργειακά. Αντί αυτού, τροπολογίες επί τροπολογιών, και πολυάριθμα άρθρα σε νομοσχέδια είτε άσχετα με την ενεργειακή πολιτική, είτε κρυμμένα σε ένα νομοσχέδιο για το περιβάλλον και τη χωροταξική πολιτική.
Καλείται, επομένως, αύριο η Βουλή των Ελλήνων, να συζητήσει και να ψηφίσει επί δεκάδων άρθρων, μεταξύ των οποίων και τέσσερις ενότητες για τα ενεργειακά. Μια εξ αυτών το πρόγραμμα «ΑΠΟΛΛΩΝ». Ένα πρόγραμμα που προβλέπει τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων από τους δήμους σε κάθε περιφέρεια της χώρας. Και αυτό θα λειτουργήσει με το νέο σύστημα του net billing. Στις κοινότητες αυτές θα συμμετέχουν ως μέλη οι δήμοι, οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης αλλά και οι οργανισμοί εγγείων βελτιώσεων και οι ΤΟΕΒ. Πρόκειται για ένα εγχείρημα, φιλόδοξο και απαιτητικό. Η χώρα, όμως, δεν είναι έτοιμη. Και δεν είναι έτοιμη γιατί τα τελευταία 4,5 χρόνια η Κυβέρνηση απέτυχε και στον τομέα των δικτύων της ενέργειας και στον ορθολογικό διαμοιρασμό του ηλεκτρικού χώρου, τον οποίο έχει κατακτήσει αγαθό εν ανεπαρκεία και βεβαίως απέτυχε και στο θέμα της αποθήκευσης ενέργειας.
Επανέρχομαι στο Πρόγραμμα «ΑΠΟΛΛΩΝ». Επί της ουσίας μεταλλάσσει τη φυσιογνωμία των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Για το ΠΑΣΟΚ, οι Κοινότητες αυτές παραμένουν φορείς για τον εκδημοκρατιασμό της ενέργειας. Αυτή είναι η θέση μας, εδώ και 15 χρόνια, από τότε που πρώτοι μιλήσαμε για την πράσινη Ελλάδα. Δυστυχώς, όμως, το Υπουργείο έχει διαχωρίσει την έννοια της πράσινης μετάβασης από την έννοια της δικαιοσύνης. Και έρχονται με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης να δημιουργήσουν ένα πρόγραμμα όπου οι Δήμοι, οι ΤΟΕΒ, οι ΓΟΕΒ, οι ΔΕΥΑ, θα μετατραπούν σε καταναλωτές μέσω τρίτων. Αυτή η λογική μας βρίσκει κάθετα αντίθετους. Γιατί η Ν.Δ. αναφέρεται σε κατανάλωση δια μεσαζόντων, ενώ εμείς προάγομε την παραγωγή ενέργειας από τις οντότητες αυτές. Και τονίζουμε ότι επί της ουσίας απαξιώνεται ο ρόλος των Ενεργειακών Κοινοτήτων, καθώς παύουν να αποτελούν όχημα για τον εκδημοκρατισμό της ενέργειας.
Μάλιστα με τις ρυθμίσεις του νομοσχεδίου οι Ενεργειακές Κοινότητες δεν θα εμπλέκονται καν στη διαχείριση της παραγόμενης ενέργειας (συμψηφισμό και επιμερισμό), καθώς αυτό προβλέπεται να υλοποιείται από υπεύθυνο που ορίζουν οι κάτοχοι των σταθμών. Επιπλέον, ενώ πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόγραμμα ενεργειακού συμψηφισμού μέχρι σήμερα, οργανώνεται με τρόπο που δεν περιλαμβάνει τους πολίτες (πλην των ευάλωτων) και την τοπική επιχειρηματικότητα. Επίσης, τη στιγμή που δίνονται πολύ πιεστικές προθεσμίες για τη συμμετοχή ή μη των δικαιούχων της ρύθμισης στην ΕΚΠ κάθε περιφέρειας, είναι πολλές και ιδιαίτερα σημαντικές οι παράμετροι του προγράμματος που παραπέμπονται σε έναν απροσδιόριστο μελλοντικό χρόνο μέσω (Κοινών) Υπουργικών Αποφάσεων, όπως η χρηματοδότηση, η αποζημίωση επιλέξιμων έργων, κίνητρα για μείωση κατανάλωσης, υποχρεώσεις ωφελούμενων και κατόχων επιλέξιμων σταθμών κά. Αλλά το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειες δεν αρκείται στην απαξίωση των Ενεργειακών Κοινοτήτων.
Δυστυχώς, καταργεί στην πράξη το σχήμα αυτοπαραγωγής του ενεργειακού συμψηφισμού (net metering) όπως το γνωρίζαμε για να το υποκαταστήσει με το σχήμα του ταυτοχρονισμένου συμψηφισμού (net billing). Κάτι που συντελείται καταρχάς νωρίτερα από ό,τι χρειάζεται και, το κυριότερο, χωρίς να είναι γνωστές οι βασικότερες παράμετροι εφαρμογής του νέου καθεστώτος του net billing, αφού από τον Μάρτη του 2023 δεν έχει εκδοθεί η ΥΑ, βάσει της οποίας θα καθοριστούν οι προϋποθέσεις, οι περιορισμοί, οι χρεώσεις, το χρονικό διάστημα εντός του οποίου υπολογίζεται ο συμψηφισμός, ο τύπος, το περιεχόμενο και η διαδικασία κατάρτισης των συμβάσεων συμψηφισμού, οι τεχνικές προδιαγραφές, κτλ.
Κινδυνεύει έτσι να «παγώσει» η πρόοδος της αυτοπαραγωγής στην Ελλάδα, η οποία τα τελευταία δύο χρόνια αποτέλεσε ίσως το πιο ελπιδοφόρο χαρακτηριστικό της ενεργειακής μετάβασης στην καθαρή ενέργεια που συντελείται στη χώρα μας, καθώς η ηλεκτρισμένη ισχύς έργων αυτοπαραγωγής από πολίτες, επιχειρήσεις, αγρότες, δήμους και ενεργειακές κοινότητες υπερ-τετραπλασιάστηκε (από 100 MW το 2021 σε 421 MW το 2023).
