Από τη Δανάη Δασοπούλου
Ήταν Ιούνιος του 1889 όταν ο Βίνσεντ βαν Γκογκ φιλοτέχνησε την «Έναστρη Νύχτα» από το δωμάτιό του στο φρενοκομείο Σεν Πολ ντε Μοζόλ στο Σεν Ρεμί της Προβηγκίας, όπου νοσηλευόταν έπειτα από τον ακρωτηριασμό του αυτιού του σε συνέχεια ψυχωσικού επεισοδίου. Έντεκα μεγάλα αστέρια και ένα λαμπρό μισοφέγγαρο λούζουν με φως ένα μικρό χωριό με το καμπαναριό και τη πράσινη φιγούρα ενός κυπαρισσιού να ξεχωρίζουν. Αυτός ο γεμάτος αστέρια ουρανός, σύμβολο του εξπρεσιονισμού, ήταν αποτέλεσμα μελέτης του σπουδαίου Ολλανδού ζωγράφου, ο οποίος κατέγραψε τη θέα από το δωμάτιό του διαφορετικές ώρες της ημέρας και υπό διαφορετικές καιρικές συνθήκες.
135 χρόνια μετά ο καθαρός, έναστρος ουρανός τείνει να αποτελεί σπάνιο φαινόμενο εξαιτίας της φωτορύπανσης, της χρήσης τεχνητού φωτός, που «κρύβει» τα αστέρια με τους ειδικούς να εκφράζουν ανησυχία για το μέλλον αν δε ληφθούν απαραίτητα μέτρα για τον περιορισμό της.
Το τεχνητό φως τις νυχτερινές ώρες επηρεάζει την άγρια ζωή που βασίζεται στο σκοτάδι για τη μετακίνηση, το κυνήγι και την αναπαραγωγή – από νυχτερίδες και πεταλούδες, μέχρι σολομούς και θαλάσσιες χελώνες- και μπορεί να αποπροσανατολίσει θηλαστικά, πτηνά και έντομα.
Επιδρά αρνητικά, όμως, και στον άνθρωπο αφού διαταράσσει τη φυσική λειτουργία του οργανισμού και τον ύπνο.
Στο ζήτημα της φωτορύπανσης αναφέρθηκε ο Αμερικανός φωτογράφος νυχτερινού ουρανού Τζορτ Χάμιλτον σε βίντεο που αναρτήθηκε στο δίκτυο Imagine5.
Στη σύντομη ταινία, διάρκειας λίγων λεπτών, ο φωτογράφος επισκέπτεται ένα από τα αγαπημένα του σημεία στις ΗΠΑ, το Greater Big Bend International Dark Sky Reserve το μεγαλύτερο και προστατευόμενο καταφύγιο σκοτεινού ουρανού στον κόσμο που εκτείνεται από το Fort Davis του Τέξας έως τον ποταμό Rio Grande στα διεθνή σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού.
Παρατηρώντας τα αστέρια ο Χάμιλτον προειδοποιεί: «Αν δεν προσέξουμε, οι γενιές του μέλλοντος δε θα μπορούν να δουν τα αστέρια όπως τα βλέπουμε εμείς», αφού ο ουρανός γίνεται κατά 10% πιο φωτεινός κάθε χρόνο.
Ο φωτογράφος που μεγάλωσε σε ράντσο θυμάται ότι όταν ήταν μικρός τα βράδια έβγαινε στη βεράντα του σπιτιού του για να μιλήσει με τον πατέρα του και μαζί παρατηρούσαν τον ουρανό θαυμάζοντας τον γαλαξία, ενώ με τη βοήθεια του μπαμπά του προσπαθούσε να εντοπίσει διάφορους αστερισμούς.
Ο Τζορτζ Χάμιλτον, ο οποίος δηλώνει ερωτευμένος με τον νυχτερινό ουρανό, ξεκίνησε να ασχολείται ενεργά με την φωτογραφία όταν απολύθηκε από τον στρατό και όπως εξηγεί τον βοηθά να ξεχνιέται από την καθημερινότητα και νιώθει ο εαυτός του όταν έρχεται σε επαφή με τα αστέρια.
«Όταν αναλογίζεσαι πώς η φωτορύπανση επηρεάζει την ικανότητά μας να συνδεθούμε με τον ουρανό ή πιο απλά να τον δούμε, κατανοείς ότι είναι ένα ακόμα στοιχείο της φύσης με το οποίο χάνουμε επαφή», εξηγεί και προσθέτει ότι όταν βρίσκεται στη φύση χωρίς τεχνητό φωτισμό ξεκουράζεται καλύτερα και ηρεμεί γεγονός που αποδίδει στη σύνδεση του ανθρώπου με τη νύχτα και τους βιορυθμούς.
Άλλωστε, «ο νυχτερινός ουρανός είναι ένας από τους ελάχιστους αρχέγονους δεσμούς που έχουμε και είναι κοινός σε όλη την ανθρωπότητα».
Ο Χάμιλτον αποδίδει εν μέρει την εκτεταμένη φωτορύπανση στον κακό σχεδιασμό αστικού φωτισμού, εκτιμώντας ότι περίπου το μισό των λαμπτήρων που παραμένουν σε λειτουργία κατά τη διάρκεια της νύχτας στα αστικά κέντρα δεν είναι απαραίτητοι.
«Για ποιο λόγο χρειαζόμαστε τα φώτα αναμμένα στα στάδια όταν κανείς δεν είναι εκεί;», διερωτάται και τονίζει ότι η φωτορύπανση αποτελεί πρόβλημα που έχει άμεση λύση, αρκεί η αναζήτηση του σωστού φωτισμού, χωρίς αυτό να σημαίνει αυτόματα υψηλό κόστος. Μάλιστα, η λύση μπορεί να είναι ακόμα πιο άμεση, αν ξεκινήσει κανείς από τον φωτισμό στο δικό του σπίτι, αλλάζοντας απλώς λαμπτήρες και επιλέγοντας εκείνους με χαμηλότερη ένταση.
«Αν δεν προσέξουμε, οι μελλοντικές γενιές δε θα μπορέσουν να δουν τα αστέρια όπως τα βλέπουμε εμείς», προειδοποιεί ο Χάμιλτον και προσθέτει ότι αν χάσουμε τους νυχτερινούς ουρανούς, ο κόσμος μας θα γίνει πιο μικρός αφού η απεραντοσύνη και το εύρος έχουν αξία για τον άνθρωπο.
Τα καλά νέα είναι ότι η φωτορύπανση, σε αντίθεση με πολλές άλλες μορφές ρύπανσης, είναι αναστρέψιμη και μπορεί να βελτιωθεί με μικρά βήματα που μπορούν να κάνουν όλοι. Παράλληλα, ο ακτιβισμός για σκοτεινό ουρανό έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια με επιστήμονες, περιβαλλοντικές ομάδες και ηγέτες να αναλαμβάνουν δράση και να διοργανώνουν διεθνείς εβδομάδες «dark sky» υπενθυμίζοντας τη σημασία του καθαρού και φυσικά φωτισμένου από τα αστέρια ουρανού όπως στο μαγευτικό πίνακα του βαν Γκογκ.
