Εθνικός Κλιματικός Νόμος: Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή

Λίγες ημέρες πριν την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος ψηφίστηκε ο πρώτος κλιματικός νόμος στην Ελλάδα, ο οποίος στοχεύει στην ανθρακική ουδετερότητα έως το 2050 και αποτελεί τον οδικό χάρτη για το σύνολο φορέων και επιχειρήσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας για τον σκοπό αυτόν. (Νόμος 4936/2022 Εθνικός Κλιματικός Νόμος – Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος.)

- Advertisement -

Πριν την συνοπτική παρουσίαση του νόμου θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε το τοπίο της κλιματικής αλλαγής και τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας μας.

Η Συμφωνία των Παρισίων, που υπογράφηκε το 2016 από την Ε.Ε. και 190 κράτη μετά από διαπραγματεύσεις και οδυνηρούς συμβιβασμούς, φιλοδοξεί να μειώσει την υπερθέρμανση αρκετά κάτω από τους 2°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, ενώ θέτει ως στόχο τον περιορισμό της αύξησης σε 1,5°C. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το 2019 είχε ήδη αυξηθεί η θερμοκρασία της Γης κατά 1,1^οC σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Όμως, διαπρεπείς επιστήμονες από όλα τα μεγάλα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια προειδοποιούν ότι ακόμη κι αν επιτύχουμε τον στόχο της συμφωνίας των Παρισίων, δεν θα αποφύγουμε τις καταστροφικές συνέπειες. Τέτοιο ενδεχόμενο υπάρχει μόνο αν επιτύχουμε την συγκράτηση της αύξησης στον 1,5^ο . Αναφέρουμε χαρακτηριστική δήλωση του Τζον Ρόκστρομ, επικεφαλής της Κλιματικής Έρευνας του Ινστιτούτου Potsdam: «Γίνεται όλο και χειρότερο όσο ξεπερνάμε τον 1,5 βαθμό. Έχουμε όλα τα επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο στόχος του 1,5 βαθμού είναι το όριο του ασφαλούς κλίματος για τον πλανήτη. Μόλις τον ξεπεράσουμε, μπαίνουμε σε μία επιστημονικά επικίνδυνη ζώνη, με πολύ αυξημένο ρίσκο.».

- Advertisement -

Σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την αλλαγή του κλίματος του ΟΗΕ (IPCC) αύξηση κατά +1,5ο C θα επιφέρει καταστροφή του 70%  των κοραλλιογενών υφάλων, ενώ αύξηση κατά +2ο C  θα επιφέρει καταστροφή του 99% των κοραλλιογενών υφάλων με τις ανυπολόγιστες συνέπειες στους βιοτόπους και την αλιεία. Η ίδια Επιτροπή υπολόγισε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Μεσόγειο, συνεπώς και στην Ελλάδα, για τα δύο σενάρια:

Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει την εκτίμηση της αύξησης της θερμοκρασίας της γης σε σχέση με τις εκπομπές του CO₂:

ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο Κλιματικός Νόμος έχει σκοπό α) την βελτίωση της προσαρμοστικής ικανότητας και της κλιματικής ανθεκτικότητας της Ελλάδας – μείωση εκπομπών και αύξηση απορροφήσεων και β) τη διασφάλιση της σταδιακής μετάβασης της χώρας, έως το 2050, σε κλιματική ουδετερότητα με τον πλέον περιβαλλοντικά  βιώσιμο, κοινωνικά δίκαιο και οικονομικά αποδοτικό τρόπο.

Ο Νόμος θέτει ενδιάμεσους στόχους για μείωση των καθαρών ανθρωπογενών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, σε σύγκριση με τα επίπεδα του έτους 1990, κατά 55% έως το 2030 και κατά 80% έως το 2040.

Για την υλοποίηση και παρακολούθηση των στόχων θεσπίζονται:

1. Η Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ)
2. Tα Περιφερειακά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΚΠΑ)
3. Τομεακοί προϋπολογισμοί άνθρακα στους ακόλουθους τομείς: α) παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας, β) μεταφορές, γ) βιομηχανία, δ) κτίρια, ε) γεωργία και κτηνοτροφία, στ) απόβλητα, ζ) δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγή χρήσεων γης και δασοπονίας
4. Δημοτικά Σχέδια Μείωσης Εκπομπών με στόχο τη μείωση εκπομπών (10%) για το έτος 2025 και (30%) για το έτος 2030, (έτος βάσης 2019)

καθώς και:

5. Το Εθνικό Παρατηρητήριο για την Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με ευθύνη του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας (ΥΚΚΠΠ)
6. Ο Διαδικτυακός τόπος Κλιματικού διαλόγου με ευθύνη του ΟΦΥΠΕΚΑ
7. Η Ετήσια έκθεση προόδου με ευθύνη του  Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ)
8. Το Εθνικό Συμβούλιο για την Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με ευθύνη του ΥΚΚΠΠ
9. Η Επιστημονική Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής με ευθύνη του ΥΠΕΝ

Τα μέτρα που προβλέπει ο νόμος αφορούν σε

• Εξοικονόμηση ενέργειας, ΑΠΕ, ανανεώσιμα αέρια και καύσιμα
• Μείωση ανθρακικού αποτυπώματος αστικών και περιαστικών περιοχών
• Διαχείριση αποβλήτων – κυκλική οικονομία
• Ενίσχυση φυσικών οικοσυστημάτων

Όσον αφορά στην Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας, προβλέπεται η παύση της παραγωγής από στερεά ορυκτά καύσιμα από την 31η Δεκεμβρίου 2028, με δυνατότητα επίσπευσης του στόχου λαμβανομένων υπόψη των δεδομένων για την επάρκεια ισχύος και την ασφάλεια εφοδιασμού.

Ειδικότερες διατάξεις για τα οχήματα και τα κτίρια προβλέπουν τα ακόλουθα:

Α. Μέτρα προώθησης των οχημάτων μηδενικών εκπομπών

Από την 1η Ιανουαρίου 2024 το (1/4) τουλάχιστον των νέων εταιρικών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης, που ταξινοµούνται ανά εταιρεία σωρευτικά, είναι αµιγώς ηλεκτρικά οχήµατα ή υβριδικά ηλεκτρικά οχήµατα εξωτερικής φόρτισης, ρύπων έως πενήντα (50) γραµµαρίων διοξειδίου του άνθρακα, ανά χιλιόµετρο (CO2/χλµ).

Από την 1η Ιανουαρίου 2026 όλα τα νέα  ΤΑΞΙ και το (1/3) οχημάτων εκμίσθωσης σε τρίτους στην Περιφέρεια Αττικής και στην Π.Ε. Θεσσαλονίκης είναι οχήματα μηδενικών εκπομπών.

Επιπλέον, στις Δημόσιες συμβάσεις για προμήθεια ή για παροχή υπηρεσιών χρήσης οχημάτων, δίνεται η δυνατότητα αξιολόγησης προσφορών που παρέχουν οχήματα μηδενικών εκπομπών σε ελάχιστο ποσοστό 5%.

Β. Μέτρα για τη μείωση των εκπομπών από τα κτίρια

Από την 1η Ιανουαρίου 2025 απαγορεύεται η πώληση και εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης.

Από την 1η Ιανουαρίου 2030 επιτρέπεται αποκλειστικά η πώληση πετρελαίου θέρμανσης, αναµεµειγµένο σε ποσοστό τουλάχιστον (30%) κατ’ όγκο µε ανανεώσιμα υγρά καύσιμα.

Από την 1η Ιανουαρίου 2023 ειδικά κτίρια με κάλυψη μεγαλύτερη των 500m2 υποχρεούνται να εγκαταστήσουν φ/β ή θερμικά ηλιακά στο (30%) της κάλυψης

Από την 1η Ιανουαρίου 2023 στο Σχέδιο Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων της παρ. 12 του άρθρου 7 του ν. 4342/2015 (Α΄ 143), συμπεριλαμβάνεται ο υπολογισμός του ανθρακικού αποτυπώματος των κτιρίων, σύμφωνα µε το πρότυπο «ISO 14064-1:2018», κατηγορίας 1 και 2 ή µε άλλη αντίστοιχη µμέθοδο.

Θέλοντας να προσεγγίσουμε το ISO 14064 στον κτιριακό κλάδο θέλουμε να αναφερθούμε στον ολικό άνθρακα. Δηλαδή στον άνθρακα που εκλύεται κατά τη διάρκεια ζωής του κτιρίου, από τα υλικά του, τη χρήση του και το τέλος ζωής του. Ο υπολογισμός του ολικού άνθρακα θα πρέπει να ληφθεί στη πιστοποίηση του ISO 14064. Έτσι, από τη μεριά της πολιτείας θα πρέπει να αναπτυχθούν βάσεις δεδομένων με στοιχεία εμπεριεχόμενου άνθρακα και οι μελέτες να προσαρμόσουν τους υπολογισμούς άνθρακα από τα υλικά, τη χρήση και το τέλος ζωής ενός κτιρίου. (Ο εμπεριεχόμενος άνθρακας προέρχεται από την κατανάλωση εμπεριεχόμενης ενέργειας που καταναλώνεται για την εξαγωγή, τη διύλιση, την επεξεργασία, τη μεταφορά και την κατασκευή ενός υλικού ή προϊόντος (συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων). Το εμπεριεχόμενο αποτύπωμα άνθρακα είναι επομένως η ποσότητα άνθρακα (εκπομπές CO2 ή CO2e) για την παραγωγή ενός υλικού).

Πηγή: UCEM (2021), adapted from British Standards Institution (2011)

Κατά συνέπεια κρίνεται σκόπιμη και η ανάπτυξη πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης με τη χρήση του εμπεριεχόμενου άνθρακα σύμφωνα με την παρακάτω μορφή. Παράλληλα θα πρέπει να κατασκευάσουμε με ελαφριές κατασκευές, λιγότερα, με χαμηλότερο εμπεριεχόμενο άνθρακα και με γνώμονα το μέλλον, στοιχεία θα πρέπει να δούμε σύντομα στον ΝΟΚ.

Πηγή: Δίκτυο LETI

Γ. Διάσταση της κλιματικής αλλαγής στην περιβαλλοντική αδειοδότηση

Ένα άλλο κεφάλαιο του κλιματικού νόμου αφορά στην περιβαλλοντική αδειοδότηση ότι:

• Έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α΄ του άρθρου 1 του ν. 4014/2011 (Α΄ 209), υποχρεούνται σε μείωση εκπομπών κατά (30%), έως το 2030 σε σχέση µε το έτος 2019, µε αναγωγή στην κατάλληλη μονάδα προϊόντος και έργου.
• Από το 2026, ο φορέας του έργου ή της δραστηριότητας της παρ. 1 υποβάλλει έκθεση σχετικά µε τις εκπομπές του προηγούμενου έτους.
• Από την 1/1/2024 ενεργοποιείται το άρθρο 18 σχετικά µε την ενδυνάμωση της διάστασης της κλιματικής αλλαγής στην περιβαλλοντική αδειοδότηση και των περιεχομένων των ΜΠΕ, που περιλαμβάνει
• Ποσοτική εκτίμηση άμεσων και έμμεσων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση και μετά το πέρας λειτουργίας
• Έλεγχο της συμβατότητας του έργου ή της δραστηριότητας, α) ως προς την επίτευξη των εθνικών στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και του ΕΣΕΚ, β) την αποτύπωση του τρόπου συμβολής στην κλιματική ουδετερότητα το 2050, γ) την καταγραφή των ανωτέρω στο πρόγραμμα παρακολούθησης της παρ. 7 και δ) τη λήψη κατάλληλων μέτρων για τον μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου µε ποσοτική τους ανάλυση, όπου αυτό είναι εφικτό.
• Συμπερίληψη των παραπάνω πληροφοριών στην μη τεχνική περίληψη της ΜΠΕ

Δ. Μέτρα για τη μείωση των εκπομπών από επιχειρήσεις

Έως την 31η Οκτωβρίου 2023 θεσπίζεται η υποχρέωση υποβολής έκθεσης σχετικά με το ανθρακικό αποτύπωμα για το έτος αναφοράς 2022, σε δημόσια προσβάσιμη  ηλεκτρονική βάση δεδομένων (ΟΦΥΠΕΚΑ). Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται εθελοντικοί στόχοι και δράσεις μείωσης των εκπομπών

Υπόχρεοι είναι οι εισηγμένες στο χρηματιστήριο εταιρείες, τα πιστωτικά ιδρύματα, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις σταθερής και κινητής τηλεφωνίας, οι εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης, οι εταιρείες ταχυμεταφορών, οι επιχειρήσεις παροχής ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.

Θέσεις της Μ.Ε. Περιβάλλοντος

Η Μ.Ε. Περιβάλλοντος του ΤΕΕ/ΤΚΜ είχε καταθέσει τις απόψεις της στην διαδικασία διαβούλευσης και χαιρετίζει την ψήφιση του νόμου, εντοπίζοντας παράλληλα ελλείψεις και αδυναμίες και καταθέτοντας εποικοδομητικές προτάσεις.

Ακολουθούν, συνοπτικά, τα βασικότερα σημεία των θέσεων της Μ.Ε.Π.

• Θεωρείται επιβεβλημένη και θετική η ψήφιση του κλιματικού νόμου
• Εντοπίζεται η έλλειψη πλήρους προσαρμογής στις νέες απαιτήσεις του “fit for 55” και ενσωμάτωσης των νέων δεσμεύσεων που απορρέουν από το REPowerEU
• Εκτιμάται ότι ο κλιματικός νόμος οφείλει να αναδεικνύει σαφείς στόχους στον αγροδιατροφικό τομέα και την σπάταλη τροφίμων, καθώς και στην διατήρηση της φύσης και την διαχείριση του νερού
• Στον τομέα των μεταφορών, εντοπίζεται η πλήρης έλλειψη στόχων για τις δημόσιες συγκοινωνίες, ενώ παραλείπονται οι εμπορευματικές μεταφορές
• Οι ρυθμίσεις του κλιματικού νόμου οφείλουν να διέπουν όχι μόνο τις ΜΠΕ, όπως ορθά νομοθετείται, αλλά και άλλα εργαλεία σχεδιασμού, όπως οι ΣΜΠΕ και τα ΕΧΣ (πχ ΕΧΣ παραλιακού μετώπου Θεσσαλονίκης)

Τέλος, η Μ.Ε.Π. προτείνει το ΤΕΕ να αναλάβει διακριτό ρόλο στα όργανα παρακολούθησης και αξιολόγησης, όπως η Επιστημονική Επιτροπή για την κλιματική αλλαγή και ο διαδικτυακός τόπος διαλόγου.

Άννα Μίχου, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Πρόεδρος Μ.Ε.Π ΤΕΕ/ΤΚΜ

Σωτήρης Μυλωνάς, Πολιτικός Μηχανικός, Μέλος Μ.Ε.Π ΤΕΕ/ΤΚΜ

teetkm.gr