Για τη μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης και τα βήματα που πρέπει να υλοποιηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση, όπου η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων παραμένει στην οικονομία όσο το δυνατόν περισσότερο και η παραγωγή αποβλήτων περιορίζεται στο ελάχιστο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συμμετοχή και η δέσμευση των ενδιαφερόμενων μερών της χώρας, που περιλαμβάνουν όλο το φάσμα της δημόσιας διοίκησης, της ακαδημαϊκής και επιστημονικής κοινότητας και των οικονομικών, κοινωνικών και παραγωγικών παραγόντων.
Στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP CEI-Greece «Εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα», που συντονίζει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης σε συνεργασία με 19 εταίρους και προϋπολογισμού 15,93 εκ. € που συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και το Πράσινο Ταμείο, πραγματοποιήθηκε πανελλαδική έρευνα για την κυκλική οικονομία το διάστημα Νοέμβριος 2020 – Ιανουάριος 2021, μέσω κατάλληλα διαμορφωμένου ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου, η οποία απευθύνθηκε στο σύνολο των ενδιαφερόμενων μερών που δύνανται να συνεισφέρουν στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας της χώρας.
Η έρευνα είχε αντικείμενο την καταγραφή των αναγκών οικοδόμησης δυναμικού των ενδιαφερόμενων μερών σε θέματα κυκλικής οικονομίας στον τομέα αρμοδιότητάς τους, καθώς και των κρατουσών αντιλήψεων αναφορικά με τους κρίσιμους τομείς ενδιαφέροντος, τις προκλήσεις, τις προτεραιότητες εφαρμογής και τα μέσα προώθησης, συμπεριλαμβανομένων των απόψεων σε ειδικότερες θεματικές ενδιαφέροντος, όπως η εφαρμογή της νέας νομοθετικής δέσμης μέτρων της ΕΕ για τα απόβλητα και η διαμόρφωση προτύπων για τα δευτερογενή υλικά. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας διαρθρώνονται στη συνέχεια θεματικά.
Βαθμός ενημέρωσης για την κυκλική οικονομία
- Οι μισοί από τους φορείς που συμμετείχαν στην έρευνα αισθάνονται πολύ καλά ή άριστα ενημερωμένοι για την κυκλική οικονομία, ενώ τρεις στους δέκα θεωρούν ότι ο βαθμός ενημέρωσής τους είναι μέτριος, και δύο στους δέκα χαμηλός, αποτυπώνοντας περιθώρια βελτίωσης με πιο στοχευμένες δράσεις ενημέρωσής τους για τους τομείς και το ρόλο τους στην έμπρακτη εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στη χώρα.
- Καλύτερα ενημερωμένοι δηλώνουν ότι είναι οι φορείς διαχείρισης αποβλήτων, οι επιστημονικοί, ερευνητικοί και εκπαιδευτικοί φορείς, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι φορείς κεντρικής διοίκησης, ενώ μεγαλύτερα περιθώρια βελτίωσης του βαθμού ενημέρωσης καταγράφονται για τους δήμους της χώρας, τους φορείς αποχέτευσης, τους φορείς κατανάλωσης και τους χρηματοπιστωτικούς/ ασφαλιστικούς φορείς.
- Από τους παραγωγικούς και επιχειρηματικούς φορείς, οι πλέον ενημερωμένοι είναι οι συμμετέχοντες φορείς του κλάδου ανακύκλωσης/ανάκτησης και του βιομηχανικού κλάδου. Μεγαλύτερες ανάγκες ενίσχυσης της ενημέρωσης και επιμόρφωσης εμφανίζονται για τους συμμετέχοντες φορείς του αγροτικού κλάδου, του τουριστικού κλάδου και των φορέων εμπορίου, μεταφορών και εστίασης.
- Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων φορέων δηλώνει αυξημένο ενδιαφέρον συμμετοχής σε εργαστήρια και σεμινάρια για την κυκλική οικονομία.
- Οι κύριες θεματικές ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη του δυναμικού των φορέων είναι το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την κυκλική οικονομία, η συμβουλευτική υποστήριξη, οι δυνατότητες ανακύκλωσης και ανάκτησης αποβλήτων και η αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων.
- Τα πλαστικά καθώς και ο ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός είναι οι κυρίαρχες ομάδες προϊόντων που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στη χώρα. Άλλα προϊόντα στις βασικές επιλογές των συμμετεχόντων φορέων είναι η ενέργεια από τα απόβλητα, τα δομικά υλικά και τα υλικά συσκευασίας. Για ορισμένες κατηγορίες φορέων τα τρόφιμα ή/και οι ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές αποτελούν επίσης προϊόντα προτεραιότητας.
- Τα διοικητικά εμπόδια και η καταναλωτική συμπεριφορά θεωρούνται από τους φορείς οι πλέον σημαντικές αδυναμίες που επιζητούν επίλυση για τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία στη χώρα. Άλλα σημαντικά ζητήματα που αναφέρονται είναι τα οικονομικά και νομοθετικά εμπόδια, αλλά και οι δυσκολίες στη χωροθέτηση των απαραίτητων υποδομών.
- Στις κύριες προτεραιότητες για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας αναφέρονται η διαμόρφωση αναπτυξιακής στρατηγικής που προωθεί επενδύσεις κυκλικής οικονομίας, η αύξηση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων για επενδύσεις κυκλικής οικονομίας και η παροχή κινήτρων για τον επανασχεδιασμό προϊόντων στο πνεύμα της κυκλικής οικονομίας. Άλλες βασικές προτεραιότητες για τους φορείς είναι η διαμόρφωση επιχειρησιακού σχεδίου κυκλικής οικονομίας για τομείς προτεραιότητας, η εφαρμογή κριτηρίων κυκλικής οικονομίας στη χρηματοδότηση έργων, οι στοχευμένες εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και η ενίσχυση της αγοράς επανάχρησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης.
- Τα χρηματοδοτικά εργαλεία προώθησης επενδύσεων σχετικών με την κυκλική οικονομία και η ενίσχυση της κατάρτισης των εμπλεκόμενων φορέων και του ευρύτερου κοινού αποτελούν τα κύρια μέσα προώθησης της κυκλικής οικονομίας και ακολουθούν τα οικονομικά εργαλεία για την προώθηση βιώσιμων προϊόντων/ υπηρεσιών, οι εκστρατείες ενημέρωσης & ευαισθητοποίησης, τα οικονομικά εργαλεία για την παραγωγή ενέργειας από απόβλητα, η ανάπτυξη αγοράς για την ανάκτηση υλικών και οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις.
- Τα οικονομικά κίνητρα και η τιμή των νέων προϊόντων έναντι της τιμής των επισκευασμένων/ ανακυκλωμένων προϊόντων σε συνδυασμό με τη στοχευμένη ενημέρωση των καταναλωτών και την ενσωμάτωση της κυκλικής οικονομίας στην εκπαιδευτική διαδικασία σημειώνονται από τους φορείς ως τα κύρια μέσα αλλαγής συμπεριφοράς των καταναλωτών προς την μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης. Η διάρκεια ζωής των προϊόντων αναφέρεται ως ένας πρόσθετος πολύ σημαντικός παράγοντας για τους συμμετέχοντες φορείς καταναλωτών.
Απόψεις ειδικού ενδιαφέροντος
- Οι συμμετέχοντες παραγωγικοί, επιχειρηματικοί και οικονομικοί φορείς πιστεύουν ότι θα επιδράσει θετικά η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία στην επιχειρηματικότητα και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των δραστηριοτήτων τους, σημειώνοντας σημαντικές διαβαθμίσεις ως προς το θετικό βαθμό επίδρασης μεταξύ των κλαδικών φορέων.
- Ένα σημαντικό μέρος των συμμετεχόντων των παραγωγικών και οικονομικών φορέων, αλλά και των φορέων διαχείρισης αποβλήτων, θεωρεί ότι απαιτούνται επενδύσεις ώστε να επιτευχθεί η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στις δραστηριότητές τους, αναδεικνύοντας παράλληλα την ανάγκη αναλυτικού προσδιορισμού των δυνατοτήτων και των ευκαιριών παρέμβασης από πλευράς των κλαδικών φορέων για την έμπρακτη συμμετοχή τους στη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία.
- Τα πλαστικά αναφέρονται από τους συμμετέχοντες φορείς ως η πλέον βασική ομάδα υλικών για την κατάρτιση προτύπων, και ακολουθούν τα αδρανή και δομικά υλικά και τα προϊόντα ανακύκλωσης βιοαποβλήτων.
- Περίπου ένας στους τέσσερις συμμετέχοντες των παραγωγικών και οικονομικών φορέων και των φορέων εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων δηλώνει ότι χρησιμοποιεί πρότυπα ποιότητας άλλων χωρών.
- Αν και η απόκριση των συμμετεχόντων φορέων στην υπόδειξη ειδών αποβλήτων που χρήζουν αποχαρακτηρισμού ήταν χαμηλή, ενδεικτικά αναφέρονται ροές υλικών που προκύπτουν από την προεπεξεργασία ανακυκλώσιμων υλικών, κυρίως της εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων και τα απόβλητα από θερμικές επεξεργασίες.
Για περισσότερες πληροφορίες:
