Από Κώστα Σαχπάζη, Πολιτικό Μηχανικό, καθηγητή Πολυτεχνικής Σχολής στην Γεωτεχνική Μηχανική
Είναι γνωστό ότι η Ελληνική κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο την απόσυρση όλων των εγκαταστάσεων και υποδομών του λιγνίτη έως το 2028 σε μία διαδικασία που ονομάζεται Απολιγνιτοποίηση, με την πλειονότητα των μονάδων – που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 80% της τρέχουσας εγκατεστημένης ισχύος – να αποσυρθεί έως το 2023.
Αυτός ο στόχος σηματοδοτεί την επίσημη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα διαφοροποιημένο μείγμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που δεν θα βασίζεται πλέον στον λιγνίτη. Σε τελική ανάλυση, η διαδικασία απολιγνιτοποίησης έχει ήδη ξεκινήσει στις αρχές του 2010 με τη σταδιακή μείωση της δραστηριότητας του λιγνίτη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ), ήδη κατά την περίοδο 2011-2019 το κόστος που σχετίζεται με τη δραστηριότητα του λιγνίτη μειώθηκε κατά περίπου 10% ετησίως στα κέντρα λιγνίτη της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης αντίστοιχα.
Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία απολιγνιτοποίησης, οι περιοχές που θα έχουν απολιγνιτοποιηθεί θα παραχωρηθούν στην Πολιτεία και τις Τοπικές Αρχές για φιλική προς το περιβάλλον ανάπτυξη και χρήση γης, συμπεριλαμβανομένων των έργων υποδομής, πολεοδόμησης, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως της αιολικής, ηλιακής και γεωθερμικής ενέργειας, ενέργειας βιομάζας, και άλλα.
Οι βασικές συνθήκες τέτοιων περιοχών ανάπτυξης από την φύση τους είναι εξαιρετικά μεταβαλλόμενες και ανομοιογενείς. Σε αντίθεση με τη συμπεριφορά των δομικών υλικών, όπως χάλυβας, σκυρόδεμα, αλουμίνιο, κ.ά., η σύσταση και οι ιδιότητες του εδάφους / υπεδάφους μπορεί να ποικίλουν ακόμη και σε μικρή απόσταση και διαφορετικοί γεωτεχνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η αποστράγγιση, η αντοχή-παραμορφωσιμότητα και το φορτιστικό ιστορικό της περιοχής έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο πως θα αντιδράσει το έδαφος σε πρόσθετες δράσεις/πιέσεις ή αλλαγές από νέες κατασκευές και πολεοδομική ή/και βιομηχανική ανάπτυξη. Αυτό το γεγονός ισχύει ιδιαίτερα σε περιοχές παύσης εκμετάλλευσης του λιγνίτη λόγω της έντονης διαταραχής του εδάφους/υπεδάφους από τις δραστηριότητες της εκμετάλλευσης, όπως στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, τη Μεγαλόπολη και αλλού, ως αποτέλεσμα της ανισοτροπίας και ανομοιογένειας των λιγνιτικών στρωμάτων που φέρουν τα γεωλογικά στρώματα και οι σχηματισμοί.
Είναι επίσης γνωστό ότι ο κλάδος της Γεωτεχνικής Μηχανικής είναι μια σημαντική πτυχή κατά την μελέτη και κατασκευή κάθε έργου Πολιτικού Μηχανικού, πόσο μάλλον τα πολύ μεγάλης κλίμακας αναπτυξιακά έργα όπως αυτά της «Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης στη Μεταλιγνιτική Εποχή» στη Δυτική Μακεδονία και γενικότερα στην Ελλάδα, και η παγκόσμια εμπειρία και περιπτωσιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι αστοχίες σε έργα μηχανικής είναι συχνά συνδεδεμένες με την αστάθεια, την αδυναμία, την μεταβλητότητα και την ανικανότητα του εδάφους να παραλαμβάνει δράσεις και φορτίσεις. Ωστόσο η προσεκτική εξέταση των συνθηκών εδάφους με προσεκτική και διεξοδική έρευνα γεωτεχνικής μηχανικής και γεωμηχανική αξιολόγηση της τοποθεσίας του έργου θα βοηθήσει στην αποτροπή των καταστροφών και δαπανηρών αστοχιών και προβλημάτων, αλλά και στην μακροπρόθεσμη οικονομία του έργου.
Επομένως, η σημασία και ο ρόλος της διερεύνησης και της αξιολόγησης της γεωτεχνικής μηχανικής σε Απολιγνιτοποιημένες Περιοχές για ασφαλή και οικονομικά αποδεκτή αναπτυξιακή πολεοδόμηση, αστική και βιομηχανική ανάπτυξη, αλλά και για έργα και υποδομές Πολιτικού Μηχανικού και Ενεργειακά (Α.Π.Ε.), είναι κάτι παραπάνω από προφανές!
Η Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Γεωμηχανικής και Γεωστατικής Μηχανικής, υπό την διεύθυνση του καθηγητή Δρ. Κώστα Σαχπάζη, έχει μια ομάδα βαθιά καταρτισμένων και έμπειρων ακαδημαϊκών και συνεργαζόμενων επαγγελματιών μηχανικών και τεχνικών γεωλόγων, η οποία με το βάθος της εμπειρίας της είναι ικανή να εργάζεται αποτελεσματικά σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών αναπτυξιακών και κατασκευαστικών έργων, γνωρίζοντας ότι η επένδυση σε μια διεξοδική και λεπτομερή αξιολόγηση γεωτεχνικής μηχανικής μιας υπό ανάπτυξη περιοχής, προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις του έργου από την αρχή, είναι μια αξιόλογη επένδυση που μπορεί να βοηθήσει σε σημαντική εξοικονόμηση κόστους, καθώς και σε μακροπρόθεσμη ασφάλεια και ακεραιότητα του προβλεπόμενου έργου.
Γεωτεχνική διερεύνηση υπεδάφους
Μια λεπτομερής γεωτεχνική διερεύνηση υπεδάφους ξεκινά με μία Βιβλιογραφική Ανασκόπηση (Desk Study), που συνήθως αυτή περιλαμβάνει μια μελέτη-ανασκόπηση ιστορικών χαρτών, στοιχείων και αεροφωτογραφιών, εξέταση του γεωλογικού και υδρογεωλογικού περιβάλλοντος και των υδρολογικών συνθηκών, καθώς και της συμπεριφοράς της γεωτεχνικής μηχανικής της υπό διερεύνηση περιοχής από δημοσιευμένες πηγές, επαφές με ρυθμιστικές εθνικές και τοπικές αρχές και ανάκτηση πληροφοριών από τους πόρους βάσεων δεδομένων. Η Βιβλιογραφική Ανασκόπηση (Μελέτη Γραφείου), σε συνδυασμό με μια περιήγηση στην υπό διερεύνηση περιοχή, αλλά και την αεροφωτογράφησή της χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAV – Drones) που διαθέτει το εργαστήριό μας, παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τα πιθανά προβλήματα και τις απαιτήσεις που ενδέχεται να παρουσιάσει η υπό διερεύνηση περιοχή, από ποιοτική τουλάχιστον άποψη.
Τα ευρήματα αυτά κατά την “Μελέτη Γραφείου” συνδυάζονται και ενημερώνονται επίσης κατά το επόμενο στάδιο της έρευνας πεδίου, από μια σειρά υπαίθριων και εργαστηριακών δοκιμών και ερευνών που πραγματοποιούνται κατά την εκτέλεση του κύριου προγράμματος της Γεωτεχνικής Μηχανικής Διερεύνησης και Χαρακτηρισμού του υπεδάφους, όπως ερευνητικές και δειγματοληπτικές γεωτρήσεις, δειγματοληψίες αδιατάρακτων και διαταραγμένων δοκιμίων, Δοκιμές Προτύπου Διεισδύσεως και Φόρτισης Πλακών κ.ά., για τον προσδιορισμό των Εδαφομηχανικών/Βραχομηχανικών συνθηκών του υπεδάφους και την επισήμανση πιθανών εδαφικών ζητημάτων που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση και εξέταση, πριν από την ολοκλήρωση της χωροθέτησης των έργων, του πολεοδομικού σχεδιασμού και της ανάπτυξης των απαραίτητων έργων όλων των ενεργειακών και κατασκευαστικών υποδομών και των δομοστατικών υπολογισμών και σχεδίων.
Γεωτεχνικές εκτιμήσεις για έργα υποδομής και δομοστατικό σχεδιασμό
Σύσταση εδάφους
Ειδικά τα εδαφικά στρώματα που περιέχουν λιγνίτη, αποτελούνται από μαλακά εδάφη ή από εδάφη που έχουν ιστορικά ανασκαφεί ή/και επιχωματωθεί, και έτσι αυτά μπορεί να καθιζήσουν διαφορικά με την πάροδο του χρόνου, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα αστάθειας στην ανάπτυξη της περιοχής και στις θεμελιώσεις των έργων. Η ανάπτυξη μιας υπό διερεύνηση περιοχής αλλάζει τις φορτιστικές συνθήκες στο έδαφος, αλλάζοντας την κατάσταση δράσεων/τάσεων, επιδεινώνοντας ενδεχομένως όσα γεωμηχανικά θέματα δεν είναι άμεσα ορατά χωρίς κάποια λεπτομερή γεωτεχνική έρευνα υπεδάφους. Εν δυνάμει αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μετακινήσεις του εδάφους, μακροχρόνιες καθιζήσεις στερεοποίησης, κατολισθήσεις, ερπυστικές κινήσεις, και ως εκ τούτου να δημιουργήσει προβλήματα στις τεχνικές υποδομές και στα έργα που θα κατασκευαστούν σε τέτοιες εδαφικές συνθήκες.
Με την κατανόηση όμως των εδαφικών συνθηκών λεπτομερώς και τον προσδιορισμό των επιπρόσθετων φορτίων και των πιθανών επιπτώσεων στο έδαφος, τυχόν τέτοια πιθανά ζητήματα μπορούν να προβλεφθούν και να ληφθούν υπόψη αναλόγως στο σχεδιασμό των έργων και της θεμελίωσής τους.
Ευστάθεια και σταθερότητα εδάφους
Το κλίμα και ιδιαίτερα οι ασυνήθιστα υψηλές βροχοπτώσεις και το χιόνι μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη εδαφικές συνθήκες σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Οι συνθήκες αποστράγγισης επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και ο αντίκτυπος της ανάπτυξης της περιοχής σε αυτές πρέπει να γίνουν καλά κατανοητές και να καταφέρουν να ελαχιστοποιήσουν τα μελλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με την δίαιτα των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων. Για παράδειγμα, τα γαιώδη πρανή και οι πλαγιές συχνά αντέχουν σε δύσκολες καιρικές συνθήκες βραχυπρόθεσμα, αλλά όμως μακροπρόθεσμα οι εδαφικές συνθήκες μπορούν να αλλάξουν δραματικά και πολύ συχνά με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Οι αρχές και οι γνώσεις/εμπειρίες της γεωτεχνικής μηχανικής μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στο σχεδιασμό του μακροπρόθεσμου αντίκτυπου των διαφορετικών καιρικών συνθηκών και των αλλαγών των τάσεων/δράσεων στην εν λόγω περιοχή.
Γεωλογικά υπόγεια κενά και σπηλαιώσεις
Τα υπόγεια κενά και οι σπηλαιώσεις μπορούν να εμφανιστούν ή να επαυξηθούν στο υπέδαφος με την πάροδο του χρόνου. Ανάλογα με τη εδαφομηχανική σύσταση, τις ιδιότητες του υπεδάφους και τις υποκείμενες συνθήκες του βραχώδους υποβάθρου αλλά και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, ορισμένες αποθέσεις πετρωμάτων μπορούν να διαλυτοποιηθούν αφήνοντας έτσι ένα κενό και να προκαλέσουν ένα σημαντικό πρόβλημα για τις θεμελιώσεις των νέων υποδομών. Η πιθανότητα για ύπαρξη κενών εδάφους ή/και χαρακτηριστικών διαλυτοποίησης του υπεδάφους αξιολογείται κατά το στάδιο της μελέτης γραφείου έως και το στάδιο των υπαίθριων γεωτεχνικών ερευνών και δοκιμών, και έστι εντοπίζεται και προβλέπεται.
Εδαφικό ιστορικό της περιοχής
Το εδαφικό ιστορικό της περιοχής μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες για το πώς θα συμπεριφέρεται στην επιπλέον φόρτιση από την ανάπτυξη της περιοχής. Για παράδειγμα, σε περιοχές όπου ιστορικά λάμβανε χώρα εξόρυξη λιγνίτη, υπάρχει ο κίνδυνος της κατάρρευσης του εδάφους λόγω κοιλοτήτων, καθώς και πιθανή αστάθεια των αποβλήτων των ορυχείων, ιδιαίτερα σε συνθήκες σεισμικής επιφόρτισης και υδατοκορεσμού. Οι περιοχές προηγούμενης εξόρυξης έχουν επίσης και άλλα πιθανά ζητήματα που μπορούν να εντοπιστούν, όπως επικίνδυνα αέρια υπεδάφους, μολυσμένο νερό και κίνδυνο υπόγειων εκρήξεων και πυρκαγιών. Η χωροθέτηση παλαιών και εγκαταλελειμμένων ορυχείων και άλλων ιστορικών επίγειων ή υπόγειων δραστηριοτήτων αξιολογείται κατά το στάδιο της μελέτης γραφείου έως και το στάδιο των υπαίθριων γεωτεχνικών ερευνών και δοκιμών.
Κτίρια και κατασκευές κοντά σε υπόγειες εκσκαφές
Δραστηριότητες ανοιχτής επιφανειακής ή/και υπόγειας εξόρυξης υπάρχουν κοντά και κάτω από την επιφάνεια της προτεινόμενης για ανάπτυξη μεγάλης περιοχής στη Δυτική Μακεδονία, λόγω της παλιότερης εκμετάλλευσης του Λιγνίτη. Αυτά τα ανοιχτά ορυχεία λιγνίτη και η υπόγεια εξόρυξη αναμφίβολα θα αλληλοεπιδράσουν με τα προτεινόμενα επιφανειακά και υπόγεια έργα για την ανάπτυξη και πολεοδόμηση ή/και με τα ενεργειακά έργα της περιοχής, όπως κτίρια, δρόμους, υπόγειους αγωγούς, πυλώνες ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκά πάρκα και άλλες κατασκευές. Θα υπάρξει αλληλεπίδραση μεταξύ των ανοιχτών ορυχείων / υπόγειων εξορύξεων και των προτεινόμενων κατασκευών και υποδομών στην περιοχή ανάπτυξης, προκαλώντας μείωση στη φέρουσα ικανότητα και μεγάλες μετακινήσεις/καθιζήσεις στο υποκείμενο έδαφος, η οποία αλληλεπίδραση θα επηρεάσει τελικά αρνητικά τις κατασκευές και υποδομές από την άποψη των μετατοπίσεων και της ακαμψίας τους. Ως εκ τούτου, η μελέτη και ο σχεδιασμός των προτεινόμενων κατασκευών και υποδομών θα πρέπει να περιλαμβάνει την διερεύνηση αυτής της αλληλεπίδρασης εδάφους-θεμελίωσης-κατασκευής για να αποφευχθεί κάποια σημαντική ζημιά ή και αστοχία στις προτεινόμενες κατασκευές και υποδομές λόγω της επίδρασης των παλαιών υφιστάμενων ανοιχτών εκσκαφών και υπόγειων εξορυκτικών εγκαταστάσεων και δράσεων. Ως εκ τούτου, η γεωτεχνική διερεύνηση του υπεδάφους, η μοντελοποίηση-ανάλυση και η γεωμηχανική μελέτη της προτεινόμενης περιοχής ανάπτυξης στη Δυτική Μακεδονία θα πρέπει να επικεντρωθεί στις περιοχές των ανοιχτών και υπόγειων ορυχείων και στις αλληλεπιδράσεις τους με τα πρανή εκσκαφής-θεμελιώσεις, και πιο συγκεκριμένα και διεξοδικά μελετημένα σε κτίρια και κατασκευές με αβαθή/επιφανειακά θεμέλια.
Κτίρια κοντά σε δέντρα
Ο συνδυασμός συρρικνούμενων εδαφών όπως τα λιγνιτικά οργανικά εδάφη και δέντρων ή θάμνων αποτελεί πιθανό κίνδυνο για τις κατασκευές και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διαδικασία της μελέτης και σχεδιασμού τους. Τα δέντρα και οι θάμνοι λαμβάνουν υγρασία από το έδαφος και, σε συνεκτικά εδάφη όπως ο πηλός (άργιλος-ιλύς) και τα οργανικά λιγνιτικά εδάφη, αυτό το γεγονός μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στον εδαφικό όγκο με αποτέλεσμα την μετακίνηση (καθίζηση ή μετατόπιση) του εδάφους θεμελίωσης. Αυτό έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τα θεμέλια και να καταστρέψει την υποστηριζόμενη υποδομή/ανωδομή. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί αυτός ο κίνδυνος, τα θεμέλια θα πρέπει να είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να “εξυπηρετούν” την μετακίνηση ή να φτάνουν σε βάθος όπου η πιθανότητα βλάβης λόγω της μετακίνησης να θεωρείται χαμηλή. Η αξιολόγηση των φαινομένων αυτών, του δυναμικού ζήτησης νερού και της απόστασης από τα προτεινόμενα θεμέλια, καθώς και η κατανόηση των συνθηκών του εδάφους λόγω της απολιγνιτοποίησης είναι ζωτικής σημασίας για το σχεδιασμό κατάλληλων θεμελίων.
Μετακίνηση και καθιζήσεις εδάφους
Οι μετακινήσεις και οι καθιζήσεις του εδάφους μπορούν να προκύψουν για ένα ευρύ φάσμα αιτιών, όπως εκσκαφή υπογείων, υπόγεια εξόρυξη, φορτία θεμελίων και συρρίκνωση – διόγκωση άνθρακα / πηλού. Χρησιμοποιώντας τις εδαφομηχανικές ιδιότητες των στρωμάτων του εδάφους θεμελίωσης και εξειδικευμένο λογισμικό ανάλυσης πεπερασμένων στοιχείων, μπορεί να προσομοιωθεί/μοντελοποιηθεί η πιθανή μετακίνηση του εδάφους που μπορεί να συμβεί λόγω της αλλαγής του καθεστώτος των τάσεων και των νερών από τις νέες κατασκευές και τα έργα των υποδομών. Αυτό θα εκτιμήσει τον αντίκτυπο της ανάπτυξης σε παρακείμενα κτίρια, κατασκευές, υποδομές και θαμμένα δίκτυα ΟΚΩ, διασφαλίζοντας ότι μπορούν να ληφθούν τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα για την πρόληψη ζημιών στις κατασκευές και υποδομές με ένα οικονομικό και ασφαλή τρόπο.
Ο αντίκτυπος της ανάπτυξης
Οι εγκαταλελειμμένες δραστηριότητες ανοιχτής επιφανειακής ή/και υπόγειας εξόρυξης μπορούν να δημιουργήσουν σημαντικό αντίκτυπο στα εδάφη και στη γύρω περιοχή της νέας ανάπτυξης μετά την απολιγνιτοποίηση της περιοχής και αντιστρόφως. Λεπτομερή προγράμματα γεωτεχνικής διερεύνησης υπεδάφους, αξιολογήσεις σε θέματα όπως: μαλακά ερπύζοντα εδάφη, εκσκαφές υπόγειων ορυχείων, κίνδυνος πλημμύρας και προσεκτικός γεωτεχνικός/γεωμηχανικός σχεδιασμός από τα αρχικά στάδια σε ένα αναπτυξιακό έργο, μας επιτρέπει να αναλύσουμε ρεαλιστικές, οικονομικές και μακροχρόνιες λύσεις σε πιθανά προβλήματα που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν από την ανάπτυξη και την πολεοδόμηση της περιοχής. Η κρίσιμη επένδυση θα είναι αυτή που θα διακρίνεται από μια προσαρμοσμένη προσέγγιση που θα επενδύει στην καταλληλότητα, στον έλεγχο της επάρκειας της φέρουσας ικανότητας και σε συνθήκες χωρίς άμεσες και μακροπρόθεσμες καθιζήσεις και μετακινήσεις του χώρου ανάπτυξης πριν από την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών, όπου θα αποτρέψει μακροπρόθεσμα και οριστικά τα δαπανηρά ή/και καταστροφικά ακόμα γεωτεχνικά προβλήματα και ζητήματα.
Πώς μπορεί να βοηθήσει η Σχολή Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας;
Η Σχολή Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες έρευνας, αξιολόγησης, παρακολούθησης και παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών σε γεωτεχνικές, γεωστατικές, γεωμηχανικές και γεωσεισμικές έρευνες και μελέτες, όπως:
- Γεωμηχανική και Γεωστατική Μηχανική
- Γεωτεχνική Μηχανική
- Αλληλεπίδραση Εδάφους-Θεμελίωσης-Ανωδομής
- Γεωτεχνική Σεισμική Μηχανική
- Αξιολογήσεις επιπτώσεων στα υπόγεια έργα και ορυχεία
- Αξιολογήσεις μετακίνησης εδάφους, καθιζήσεων και κατολισθήσεων
- Αξιολογήσεις και αποκαταστάσεις κινδύνων από μολυσμένα εδάφη
- Αξιολογήσεις επίδρασης δέντρων στις θεμελιώσεις
- Αξιολογήσεις ευστάθειας στείρων
- Αξιολογήσεις γεωτεχνικού κινδύνου και πλημμυρών
- Εκθέσεις γεωστατικής ανάπτυξης και κατασκευών
- Αξιολογήσεις Κινδύνου αστάθειας από εξόρυξη Λιγνίτη
- Αναλύσεις Ευστάθειας Πρανών και Σταθεροποίηση
- Αβαθείς και βαθιές Θεμελιώσεις (κοιτοστρώσεις-πάσσαλοι, κ.ά.)
- Γεω-περιβαλλοντικός έλεγχος και επιπτώσεις
- Αξιολογήσεις ποιότητας νερού-αέρα
Ο Δρ Κώστας Σαχπάζης είναι καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής στην Γεωτεχνική Μηχανική, είναι Πολιτικός Μηχανικός και Γεωλόγος, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Μεγάλη Βρετανία στον τομέα της Γεωτεχνικής Μηχανικής, Διδάκτωρ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.), και Μεταδιδακτορικός ερευνητής σε θέμα Γεωμηχανικής. Είναι δε ιδρυτής της εταιρείας μελετών Δημόσιων και Ιδιωτικών έργων «Γεωδόμηση Ε.Π.Ε.».
