Παρότι είναι ψηλά και επιβλητικά τα «αετόμορφα» βουνά της χώρας μας, μοιάζουν να είναι σχεδόν αόρατα για την πολιτεία εδώ και δεκαετίες. Οι περισσότεροι τα «ανακαλύπτουν» για λίγες ημέρες το Πάσχα ή τον Δεκαπενταύγουστο, αλλά αυτά «κρύβουν» πολλά περισσότερα. Η Ελλάδα, η τέταρτη πιο ορεινή χώρα στην Ευρώπη, με πάνω από το 70% του εδάφους της να καταγράφεται ως ορεινή περιοχή, «ξεχνάει» διαρκώς τον ορεινό της χαρακτήρα, αυτοακρωτηριαζόμενη.
Την περίοδο του Πάσχα μέγα πλήθος ανεβαίνει στους ορεινούς οικισμούς, είτε πηγαίνοντας στο χωριό του είτε επισκεπτόμενο ένα από τα πανέμορφα σημεία. Κοινωνούμε ξανά με το μεγαλείο της φύσης και το πολύχρονο μεράκι των ορεινών πληθυσμών, «μεθάμε» με τα «χρώματα και τα αρώματα». Είναι μια ανάσα για τον κόσμο που πασχίζει να κρατήσει όρθια τα ορεινά χωριά, αλλά δεν αρκεί.
«Ευτυχώς έχουμε πολύ μεγάλη πληρότητα στις ξενοδοχειακές μονάδες, με τις περίπου 600 κλίνες, για την περίοδο του Πάσχα και μετά», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος βόρειων Τζουμέρκων, Γιάννης Σεντελές. «Το θέμα όμως είναι πως θέλουμε ζωή όλο τον χρόνο».
Τι είναι η Ελλάδα;
«Αν ρωτήσετε έναν άνθρωπο τι είναι η Ελλάδα, το πιο πιθανό είναι να σου πει τα νησιά της. Τα νησιά είναι εξαιρετικά σημαντικά, αλλά η Ελλάδα είναι μία κατ’ εξοχήν ορεινή χώρα. Σύμφωνα με ένα νορβηγικό πρόγραμμα, στην Ευρώπη είναι πρώτη σε ορεινές περιοχές η Νορβηγία με 91,3%, δεύτερη η Ελβετία με 90,7%, τρίτη η Σλοβενία με 78%, τέταρτη η Ελλάδα με 77,9%. Σε μια σειρά χώρες, όπως στην Αυστρία, στην Ελβετία, στην Ιταλία υπάρχουν πολιτικές ανάπτυξης των ορεινών περιοχών από τη δεκαετία του 1930 ακόμα. Εδώ το θέμα αυτό αγνοείται», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και διευθυντής του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Ερευνας (ΜΕΚΔΕ), που πραγματοποιεί πρωτότυπη έρευνα για τα ζητήματα των ορεινών περιοχών.
Σύμφωνα με τον κ. Καλιαμπάκο, οι ορεινοί πληθυσμοί στην Ελλάδα σημαδεύτηκαν από τέσσερα μεγάλα κύματα μείωσης. Το πρώτο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το δεύτερο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, το τρίτο τη δεκαετία του 1960 με το ρεύμα της αστυφιλίας και το τέταρτο την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Δεν υπάρχουν τάσεις επιστροφής; «Ναι, είναι οι μετανάστες ποιότητας ζωής, αλλά και όσοι έφυγαν από τις πόλεις με τα μνημόνια αναζητώντας μια νέα αρχή. Ακόμα και με την πανδημία ανέβηκε κόσμος να δουλέψει από το χωριό. Αλλά οι αντιξοότητες είναι μεγάλες και πολλοί δεν αντέχουν κι επιστρέφουν στις πόλεις», λέει ο κ. Καλιαμπάκος.
Τρία ξεχωρίζει ως μεγάλα προβλήματα των ορεινών περιοχών ο καθηγητής του ΕΜΠ. «Το πρώτο είναι οι δρόμοι και γενικότερα οι υποδομές. Σε Αυστρία και Ελβετία το 90% των οικισμών είναι σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από αυτοκινητόδρομο ή κύριο οδικό άξονα. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι κάτω του 60%. Σε πολλές περιοχές οι οδικές συνδέσεις είναι πολύ κακές. Γιατί η ορεινότητα να σημαίνει εξ ορισμού απομόνωση; Το δεύτερο αφορά την εκπαίδευση. Είναι καταστροφικό το κλείσιμο των σχολείων. Οχι μόνο των δημοτικών, αλλά των γυμνασίων και λυκείων. Εκεί που λυγίζουν πολλά νέα ζευγάρια και φεύγουν από το βουνό είναι όταν τα παιδιά τους είναι στο λύκειο και θέλουν φροντιστήρια κ.λπ. Και το τρίτο είναι η υγεία. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει καλό Κέντρο Υγείας σε ικανοποιητική απόσταση. Μια από τις κατηγορίες που επιστρέφουν στα χωριά είναι οι συνταξιούχοι 60-70 ετών. Αλλά αυτοί θέλουν τη φροντίδα τους, αλλιώς ξαναφεύγουν».
Στα βόρεια Τζουμέρκα
«Ο πληθυσμός στα βόρεια Τζουμέρκα μειώνεται. Τα νέα παιδιά φεύγουν είτε για να σπουδάσουν είτε για να εργαστούν και δύσκολα ξαναγυρίζουν», λέει ο δήμαρχος κ. Σεντελές. «Είναι μεγάλο πρόβλημα που δεν υπάρχουν πολλές επιλογές για τους νέους, πολλές ευκαιρίες για τα παιδιά. Τα σχολεία είναι πολύ αραιά, ενώ λείπουν άλλες δραστηριότητες, αθλητικές, πολιτιστικές. Εχουμε ένα Κέντρο Υγείας στα Πράμαντα, αλλά δεν είναι στελεχωμένο κι εξοπλισμένο όπως θα έπρεπε, καθώς είμαστε 65 χιλιόμετρα από τα Γιάννενα. Πολύ μεγάλο πρόβλημα είναι οι οδικές προσβάσεις. Οι δρόμοι είναι δύσκολοι και σε μερικά σημεία επικίνδυνοι», συμπληρώνει.
Ποια οικονομική δραστηριότητα μπορεί να αναπτυχθεί; «Υπάρχουν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, το έχουν κάνει στην Ιταλία, στη Γαλλία και αλλού. Θέλουμε ζωντανά βουνά, με κόσμο, με δραστηριότητες, με σεβασμό στο περιβάλλον, όχι ακίνητα ντεκόρ για φωτογραφίες», τονίζει ο κ. Καλιαμπάκος. «Οι ορεινές περιοχές αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες και γι’ αυτό δεν μπορούμε να τις αφήσουμε έρμαια στον οικονομικό ανταγωνισμό, που τα σπρώχνει όλα πολύ χαμηλά. Χρειάζονται ειδική στήριξη, αλλά υπάρχουν δυνατότητες. Ο ορεινός τουρισμός αναπτύσσεται κι έχει ποιοτικά χαρακτηριστικά. Είναι ένα ρεύμα που συμπαρασύρει κι άλλα πράγματα. Οι επισκέπτες θέλουν να γευτούν τοπικά προϊόντα, αναπτύσσεται η πρωτογενής παραγωγή. Δημιουργούνται υπηρεσίες. Οδηγοί στο βουνό και τα ποτάμια, μαγαζάκια, οργανοπαίχτες. Πρέπει να ξαναμπεί ο άνθρωπος στα δάση για να τα φροντίσει με σεβασμό και να τα προστατεύσει. Μπορεί να αναπτυχθεί η μη σταβλισμένη κτηνοτροφία, όπως και μονάδες εμφιάλωσης ποιοτικού νερού κι έχουμε τέτοια παραδείγματα», συμπληρώνει ο διευθυντής του ΜΕΚΔΕ.
Αλλά όλα αυτά θέλουν στήριξη και κατανόηση των ειδικών προβλημάτων. Για παράδειγμα, όποιος ζει στο Μέτσοβο έχει 50% περισσότερες ενεργειακές – θερμικές ανάγκες απ’ αυτόν που ζει στα Γιάννενα. Και 250% περισσότερες ανάγκες απ’ αυτόν που ζει στην Κέρκυρα!
«Χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή στους ορεινούς δήμους. Να αναγνωριστεί η ορεινότητα, όπως η νησιωτικότητα, όπου χρησιμοποιήθηκαν και οικονομικά κίνητρα, όπως ο μειωμένος ΦΠΑ, η επιδότηση των εισιτηρίων κ.λπ.», υπογραμμίζει ο κ. Σεντελές. «Εξάλλου μερικές φορές σκέφτομαι πως και τα δικά μας χωριά είναι σαν νησιά, απομονωμένα μέσα στα βουνά».
«Μαθήματα» στον άνθρωπο της πόλης
«Δεν γράφουμε επικήδειο. Υπάρχει δυνατότητα για ανάσταση. Ο σύγχρονος άνθρωπος θα ασφυκτιά όλο και περισσότερο στην ευνουχισμένη σχέση με τη φύση που έχει διαμορφώσει στην πόλη. Θα υπάρξει ξανά τάση και δυνατότητα επιστροφής στο χωριό και τις ορεινές περιοχές. Εκεί που αναπτύχθηκε ένας πολιτισμός επιβίωσης και αντοχής. Εχει χαρακτηριστικά πολύ χρήσιμα για το μέλλον. Για παράδειγμα, προσαρμόζεται στη φύση, δεν πάει να τη νικήσει. Πάει μαζί με τη φύση, όχι κόντρα. Οι σκληρές συνθήκες ανέπτυξαν συλλογικότητες και πρακτικές κοινοκτημοσύνης. Και μια λογική εξοικονόμησης πόρων. Τώρα το λέμε βαρύγδουπα “κυκλική οικονομία’’, η μητέρα μου το έλεγε “δεν πετάμε τίποτα’’», δίνει μια νότα αισιοδοξίας ο κ. Καλιαμπάκος.
Γιάννης Ελαφρός
