του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου-Χωροτάκτη Μηχ.,Msc./123kissas@gmail.com
.
Πέρασαν περισσότερα από 17 χρόνια από την Υ.Α. 10788/5.3.2004 με θέμα «Έγκριση πολεοδομικών σταθεροτύπων (standards) και ανώτατα όρια πυκνοτήτων…» (ΦΕΚ 285/5.3.2004), ασχέτως εάν στο άρθρο 2, παρ.δ., της παραπάνω Υπ. Απόφασης ορίζετε πως, «Η παρούσα απόφαση δύναται να αναπροσαρµόζεται µέχρι την 31.3 εκάστου έτους, βάσει των τεκµηριωµένων προτάσεων των αρµοδίων υπηρεσιών, κατόπιν της έρευνας ή της εµπειρίας εφαρµογής των δεικτών και προτύπων.»
Όμως, θα πρέπει, κατ`αρχήν να ξεκαθαρίσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίζουμε την σχετική “τροποποίηση”/”αναθεώρηση” των παραπάνω σταθεροτύπων, τα οποία και θεωρώ θεμελιώδη. Αναφέρομαι τόσο στην Θεωρητική όσο και στην Μεθοδολογική προσέγγιση.
Θα συνεχίζουμε να αναγνωρίζουμε και να προκρίνουμε, ως μοντέλο βέλτιστης ανάπτυξης αυτό της “συμπαγούς πόλης” ή όχι (θεωρητική προσέγγιση);
Η συμπαγής πόλη, όπως γνωρίζουμε, ήρθε ως απάντηση στο φαινόμενο της αστικής διάχυσης, και ήταν το θεωρητικό μέσο για την κατάκτηση της αστικά βιώσιμης πόλης, που θα έβαζε όρια στην περιφερειακή αστική ανάπτυξη, δίνοντας έμφαση στις χρήσεις γης, την επανάχρηση μη χρησιμοποιούμενων οικοπέδων, την πύκνωση περιοχών, κλπ.
Σήμερα, που υπάρχουν πιο πυκνά και πιο ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομών (ΜΜΜ, δίκτυα βιολογικών, ασύρματες παροχές, κλπ) το μοντέλο της αστικής διάχυσης, πόσο πιο “χειρότερο” είναι;
Θα πρέπει δηλαδή, να αξιολογηθεί το πολεοδομικό μοντέλο της συμπαγούς πόλης. Σαφώς και το παραπάνω δεν μπορεί να γίνει σε ένα ή δύο μήνες. Όμως, επιβάλλεται να γίνει, ώστε να προσανατολιστεί εγκαίρως η πολεοδομική πολιτική και η εξακρίβωση της δυνατότητας συνέχισης της εφαρμογής του, ως καθολικού αστικού μοντέλου ανάπτυξης. Δεν ζούμε μόνο στην εποχή της ταχύτητας, αλλά και στην εποχή της αξιολόγησης!
Η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνει μέσα από τη μελέτη ενός αριθμού παραδειγμάτων πόλεων οι οποίες έχουν υιοθετήσει, τις πολιτικές και πρακτικές της συμπαγούς αστικής ανάπτυξης, ώστε να διαπιστωθούν τα οφέλη ή οι διαφοροποιήσεις που εμφανίζονται στις πολιτικές και πρακτικές της συμπαγούς πόλης που υιοθετούνται. Μια συγκριτική ανάλυση, δηλαδή, για τη διεξαγωγή πιο καθολικών και αντικειμενικών συμπερασμάτων, με στόχο την ορθολογική αξιολόγηση των διαφόρων αστικών μοντέλων, με κριτήριο τα αντικειμενικά παραγόμενα αποτελέσματα (π.χ. κατανάλωση ενέργειας, κοινωνική συνοχή, ρύπανση, μετακινήσεις, βαθμό ικανοποίησης των πολιτών, κ.λπ.), για ένα πιο σύγχρονο και “αξιολογημένο”, μοντέλο αστικής βιώσιμης ανάπτυξης, για μια πιο φρέσκια πολεοδομική πολιτική.
Nαι, είναι γεγονός πως έχουν να αλλάξουν ή να αναθεωρηθούν 17 χρόνια, πλην όμως, μήπως θα πρέπει να περιμένουμε ακόμη έναν χρόνο (μεθοδολογική προσέγγιση);
Και αυτό γιατί, μπορεί τα 17 χρόνια να είναι πολλά, πλην όμως, μεσολάβησε μόνο μια γενική πανελλήνια απογραφή (2011) και ξεκίνησε αυτή του 2021!
Ο μέσος ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού, το ποσοστό λ.χ. των νηπίων ως 2% επί του συνόλου ή το ποσοστό της “τρίτης ηλικίας” επί του συνόλου του πληθυσμού, κλπ, είναι βασικοί ανελαστικοί δείκτες, οι οποίοι, θεωρώ, θα αλλάξουν δραματικά μετά την απογραφή που έρχεται (ήδη η ΕΣΥΕ έχει έτοιμη την προκήρυξη για τους απογραφείς). Ο αριθμός των μαθητών ανά τάξη (τα οποία είναι έως 30 στο δημοτικό σχολείο), τα τ.μ./κάτοικο για κοινωνικές, διοικητικές, κλπ, είναι ελαστικοί δείκτες (σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στα ισχύον πρότυπο), πλην όμως έστω και με έμμεσο τρόπο, συνδέονται με τους ανελαστικούς, εφόσον θέλουμε να έχουμε ποιοτικότερα πρότυπα.
Θεωρώ, πολύ βασικό κομμάτι της δουλειάς μας, την αναφορά στα πολεοδομικά πρότυπα, και είναι αλήθεια πως ανατρέχω πολύ συχνά σε αυτά (κι ας έχουν τις… “αστοχίες” τους).
Απόδειξη του πόσου σημαντικά είναι, αποτελεί το γεγονός, πως και η απόφαση σταθμός του ΣτΕ με αρ.3661/2005, τα αναφέρει. Ειδικότερα, αναγράφει πως, «…κατά την εκπόνηση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων, των σχεδίων χωρικής και οικιστικής οργάνωσης και των πολεοδομικών μελετών εφαρμόζονται τα πολεοδομικά σταθερότυπα (standards) τα οποία, σύμφωνα με την ίδια εξουσιοδοτική διάταξη, εγκρίνονται με απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ. Πρόκειται για δείκτες και πρότυπα που προκύπτουν με μεθόδους τεχνικές-επιστημονικές και αφορούν τις διάφορες λειτουργίες κοινωνικές, παραγωγικές, διοικητικές, και τα δίκτυα υποδομής των πολεοδομούμενων περιοχών (βλ. απόφαση 10788/2004 του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, ΦΕΚ Δ 285). Η κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 1 παρ. 7 και 8 του Ν. 2508/1997 έγκριση των πολεοδομικών σταθεροτύπων και ο καθορισμός των προδιαγραφών των απαιτούμενων μελετών είναι επιτρεπτώς, κατά το άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος, … διότι ασφαλώς πρόκειται για ρυθμίσεις θεμάτων με τεχνικό χαρακτήρα, όπως, κατά λογική ακολουθία, είναι και τα διάφορα είδη πολεοδομικών σχεδίων, βάσει των οποίων (μελετών και σταθεροτύπων) αυτά καταρτίζονται.» (σκ. 7)
Εν ολίγοις, λοιπόν, μπορούμε π.χ. να κάνουμε προτάσεις του τύπου, μαθητές ανά τάξη σε δημοτικό 20 (αντί 30) ή έως 1,5τμ/κάτοικο (από 1) για χρήση διοίκηση. Μπορούμε όμως, π.χ., να προτείνουμε αύξηση της απόστασης μετακίνησης άνω των 400μ για τα νήπια; Αφού είναι σίγουρο πως η ηλικιακή πυραμίδα που θα προκύψει από την απογραφή θα είναι διαφορετική. Κι αυτό γιατί, είναι σχεδόν βέβαιο, ότι τα νήπια δεν θα είναι το 2% του πληθυσμού και άρα θα πρέπει να “ρίξουμε” τα τ.μ./χρήστη για την χρήση νηπιαγωγείο (από 15-24τ.μ./νήπιο που ισχύει), προκειμένου να δημιουργούμε χρήση νηπιαγωγείο ανά Π.Ε. χωρίς να αυξήσουμε την απόσταση μετακίνησης.
Ας μην ξεχνάμε πως, τα πρότυπα όπως ορίζονται στην σχετική Υ.Α., είναι ποσοτικοί και ποιοτικοί παράµετροι που εξασφαλίζουν το μέτρο του αρκετού για την ποσότητα, και το μέτρο του ανεκτού για την ποιότητα, µιας συνήθους λειτουργίας που επιλέγεται και χωροθετείται µε τον πολεοδοµικό σχεδιασµό.
Παράγοντες όπως, το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την υλοποίηση του πολεοδοµικού σχεδιασµού, η δυνατότητα πραγµατοποίησης επενδύσεων από φορείς του Δημοσίου Τοµέα ή ιδιώτες, η αντίσταση κοινωνικών ομάδων οι οποίες επιβαρύνονται από την υλοποίηση των προτάσεων του σχεδιασµού, κλπ., υιοθετούν διαφορετικές τιµές προτύπων και καθορίζουν την ελαστικότητα του. Δηλαδή, την απόκλιση µεταξύ του θεωρητικώς επιθυµητού προτύπου και του εφικτού.
Τα βασικά μεγέθη του σχεδιασµού, δηλαδή τον πληθυσµό, τη χωρητικότητα/φέρουσα ικανότητα, την πυκνότητα, το συντελεστή κορεσμού, την κατοικία και τα μεταφορικά δίκτυα, θα πρέπει, ενδεχομένως, να τα “δούμε” υπό το πρίσμα,
α) νέων δεδομένων, που θα φέρουν τα κατ`αρχήν προσωρινά δεδομένα της απογραφής της ΕΣΥΕ,
β) νέων εννοιών, όπως π.χ. αυτό της ανθεκτικής πόλης, που σαφώς θα πρέπει να ελαττώσει τον (λ) συντελεστή κορεσμού,
γ) νέων κοινωνικών συνθηκών, λόγω π.χ. των μεταναστευτικών ροών,
δ) της τεχνολογικής εξέλιξης που δίνει νέες δυνατότητες, όπως e-υπηρεσίες, e-εργασία, κλπ και ότι αυτό συνεπάγεται, στις μεταφορές, τον κορεσμό, κλπ.
Και βέβαια, πρέπει να προσθέσουμε σε όλα τα παραπάνω και μια νέα παράμετρο, αυτή των υγειονομικών επιδημιών. Η οποία μας έκανε να νιώσουμε πως, ήρθαν οι παθογένειες του ανθυγιεινού μεσαιωνικού τρόπου αστικής δόμησης, βάζοντας όλους τους ανθρώπους του χώρου σε μια συζήτηση για τον ανασχεδιασμό των πόλεων.
Σε κάθε περίπτωση, τα Νέα – Αναθεωρημένα Πολεοδομικά Πρότυπα, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψην τους και νέους κρίσιμους δείκτες/στοιχεία, όπως (ενδεικτικά):
i.) το νομοθετικό πλαίσιο που εγκρίθηκε τα τελευταία 17 χρόνια και αφορά, λόγου χάρη, της χρήσης γης ή τομεακές πολιτικές, π.χ. συγκοινωνίες/μεταφορές,
ιι.) τον βαθμό δεσμευτικότητας των σταθεροτύπων ή (και) την ευελεξία των μελετητών, ανά περίπτωση,
iii.) τυχόν τυπολογία ή κατηγοριοποίηση περιοχών, με διαφορετικά πολεοδομικά καθεστώτα,
iv.) τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά (διαστάσεις) των οικοδομικών τετραγώνων ή των οδικών δικτύων.
Σαφώς, εξωτερικοί παράγοντες, όπως πολιτικές αποφάσεις, επηρεάζουν σημαντικά λειτουργίες που συνδέονται µε οικονοµικές δραστηριότητες, όπως εµπόριο, βιοµηχανία, γραφεία κλπ., και συνεπώς προσφέρονται λιγότερο για την χρησιμοποίηση προτύπων, γιατί επηρεάζουν τόσο τον σχεδιασμό, ώστε τα θεωρητικά πρότυπα να µην έχουν πρακτική σηµασία, αλλά να αποτελούν, µόνο γενικές ενδείξεις µεγεθών. Πλην όμως, οι ειδικοί του χώρου, θα πρέπει με όπλο την γνώση και την πειθώ, να σχεδιάζουμε τον χώρο με τα κριτήρια της επιστήμης και να επιμένουμε σε αυτά, καταδικάζοντας τις πρακτικές του αποσπασματικού σχεδιασμού, με ότι αυτό συνεπάγεται.
του Λάμπρου Κίσσα, Πολεοδόμου-Χωροτάκτη Μηχ.,Msc./123kissas@gmail.com
