Από τον Γιάννη Ελαφρό
Oι σύγχρονες κοινωνίες προωθούν το όραμα της ευμάρειας, τον υλικό ευδαιμονισμό και την απληστία αντί της ευημερίας και της ανάπτυξης με όσο το δυνατόν λιγότερα υλικά αγαθά. Δεν συνειδητοποιούν το χρέος που έχουν να προστατεύουν και να σέβονται τη φύση και να τη διαφυλάσσουν για τις επόμενες γενιές». Η τοποθέτηση της 18χρονης Αλεξίας στο πλαίσιο εκδήλωσης της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής φέρνει στην επιφάνεια τις δημιουργικές ανησυχίες των νέων ανθρώπων, αλλά και νέες προκλήσεις, απότοκες των ανησυχητικών ειδήσεων και της δύσκολης πραγματικότητας που διαμορφώνει η περιβαλλοντική και κλιματική κρίση. Οι καταστάσεις αυτές έχουν επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία, ιδίως των νέων ανθρώπων και περιγράφονται διεθνώς με όρους όπως «οικολογικό άγχος» («ecoanxiety») και «οικολογική θλίψη» («ecogrief»).
«Σε πολλούς εφήβους υπάρχει ένας ενδόμυχος θυμός. Καθώς βρίσκονται σε μια περίοδο αναδυόμενης ενηλικίωσης και βλέπουν το μέλλον μπροστά τους, αισθάνονται πως αυτό απειλείται ή και καταστρέφεται από δυνάμεις που δεν μπορούν να εμποδίσουν. Στις δομές Εφηβικής Υγείας έρχεται η αίσθηση των νέων πως “δεν μπορούν να κάνουν κάτι γι’ αυτό”, πως “εξαρτώνται από μεγάλα συμφέροντα και όσους παίρνουν αποφάσεις”», λέει στην «Κ» η Aρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής στο ΕΚΠΑ, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) στο νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ). «Σε αυτό το πλαίσιο, η ανησυχία για το περιβάλλον, για την κλιματική αλλαγή, για την προοπτική του πλανήτη υπάρχει ως υπόβαθρο. Δεν βγαίνει σε πρώτο πλάνο, αλλά το ανιχνεύουμε μέσω της συζήτησης», συμπληρώνει.
«Δεν βλέπω το μέλλον»
Στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας έφηβοι εξέφραζαν την ανησυχία τους. «Ο πλανήτης είναι ετοιμοθάνατος. Δεν βλέπω το μέλλον, υπάρχει μόνο το σήμερα», είπε η Ρ.Γ. 16 ετών. «Η βία είναι η μόνη λύση», ήταν η αντίδραση του Π.Ρ. 15 ετών. Ακόμα κι αν το θέμα της κλιματικής κρίσης δεν συζητείται τόσο πολύ στην ελληνική κοινωνία, οι παραστάσεις των νέων ανθρώπων είναι διαφορετικές. «Οι έφηβοι “ζουν” σε έναν άλλο κόσμο. Μέσω του Διαδικτύου επικοινωνούν διαφορετικά και πολύ πιο άμεσα από τους μεγαλύτερους με τις διεθνείς τάσεις και επηρεάζονται απ’ αυτές», σημειώνει η κ. Τσίτσικα.
Οπως αναφέρει η καθηγήτρια της Ιατρικής, έρευνες σε όλο τον κόσμο δείχνουν ότι τα περισσότερα παιδιά και νέοι γνωρίζουν για την κλιματική κρίση και ανησυχούν για αυτήν. Μια έρευνα στη Βρετανία σε νέους έως 16 ετών έδειξε ότι το 74% ανησυχούσε για τον αντίκτυπο της κλιματικής κρίσης στο μέλλον τους. Επίσης, μελέτη στην Αυστραλία σε νέους ηλικίας 7-24 ετών έδειξε ότι το 96% θεωρούσε την κλιματική αλλαγή σοβαρό πρόβλημα και το 89% ανησυχούσε για τις επιπτώσεις της. Αξίζει να αναφερθεί ότι μια διεθνής έρευνα σε παιδιά και νέους από 48 χώρες (κυρίως ευρωπαϊκές) ανέδειξε την κλιματική αλλαγή ιεραρχικά σαν το τρίτο θέμα που τους ανησυχεί, υψηλότερα από τα θέματα βίας, ναρκωτικών και μετανάστευσης. Ερευνα στις ΗΠΑ καταγράφει ότι πάνω από το 50% των εφήβων 13-17 ετών ανέφερε ότι η κλιματική αλλαγή σχετίζεται με αισθήματα φόβου και θυμού.
«Μελέτες σε διεθνές επίπεδο παρουσιάζουν ως συνέπεια της κλιματικής κρίσης στην ψυχική υγεία, το μετατραυματικό stress, καθώς και άγχος και ανησυχία για την ασφάλεια και το μέλλον του πλανήτη. Επίσης, η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος ή η απώλεια πολύτιμων στοιχείων του, η αναγνώριση των ανθρωπογενών αιτιών της κλιματικής αλλαγής και η ανησυχία για το μέλλον μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα κατάθλιψης και απόγνωσης. Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν ιδιαίτερη ευαλωτότητα σε καταστροφικά γεγονότα, όπως πλημμύρες ή πυρκαγιές, που πιθανόν να προκαλέσουν τραύματα ή απώλειες», τονίζει η κ. Τσίτσικα.
«Οι επιπτώσεις αυτών των φαινομένων κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές. Αναφορά γίνεται στο οικολογικό άγχος (ecoanxiety), το οποίο περιγράφει έναν χρόνιο φόβο περιβαλλοντικής καταστροφής και ψυχικής δυσφορίας λόγω της επιδείνωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών. Επίσης, συναντάται το οικολογικό πένθος (ecogrief), μια μορφή θλίψης, η οποία βιώνεται λόγω απώλειας ή φόβου για το τι πρόκειται να συμβεί στον φυσικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας ειδών και οικοσυστημάτων», λέει στην «Κ» η Βασιλεία Χρηστάκη, ψυχολόγος και μεταπτυχιακή σπουδάστρια στο πρόγραμμα «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. «Οι παιδικές και εφηβικές ηλικίες αποτελούν κρίσιμα στάδια για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και τη διαμόρφωση αντιλήψεων και συμπεριφορών. Οπως καταγράφεται σε διεθνείς μελέτες, οι αβεβαιότητες που προκαλεί η κλιματική αλλαγή είναι δυνατόν να έχουν σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία τους, με συμπτώματα διαταραχών ύπνου, μετατραυματικού στρες, συναισθημάτων θλίψης, ενοχής, δυσκολίας στη συγκέντρωση, απομόνωσης και απόσυρσης», συμπληρώνει η κ. Χρηστάκη.
Μετατραυματικό στρες
Η αύξηση των κινδύνων και των καταστροφών λόγω και της κλιματικής αλλαγής, όπως οι πλημμύρες, οι καύσωνες και οι πυρκαγιές, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, τόσο άμεσα, όσο και μέσω της ανησυχίας για το μέλλον του πλανήτη. Αξιοσημείωτο παράδειγμα αποτελεί το Πακιστάν, όπου έπειτα από μεγάλες πλημμύρες, το 73% των νέων μεταξύ 10 και 19 ετών παρουσίασε υψηλά επίπεδα συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες, με τα κορίτσια να επηρεάζονται πολύ σοβαρά. Σε ανάλογη έρευνα με θύματα πλημμυρών διαφόρων ηλικιών σε πολλές χώρες (Ινδία, ΗΠΑ, Ιταλία κ.λπ.), το 20% διαγνώστηκε με κατάθλιψη, το 28,3% με ανησυχία και 36% με μετατραυματικό στρες. Σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές, μελέτες που έγιναν στην Αυστραλία, έδειξαν ότι ένα χρόνο μετά τα συμβάντα, το 42% του πληθυσμού που εκτέθηκε στις πυρκαγιές, θεωρήθηκε ότι έχει μεγαλύτερες πιθανότητες εκδήλωσης κάποιας μορφής ψυχοπαθολογίας. Στην Καλιφόρνια, ανάλογη έρευνα έδειξε ότι 33% των ατόμων παρουσίασαν συμπτώματα σοβαρής κατάθλιψης και 24% συμπτώματα στρες.
Στην Ελλάδα, έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 στην Ηλεία μεταξύ ατόμων που είχαν βιώσει σοβαρή έκθεση στην πυρκαγιά και δημοσιεύθηκε πριν από τρία χρόνια από το Πανεπιστήμιο Κέμπριτζ, κατέγραψε στα άτομα αυτά σημαντικά υψηλότερες τάσεις για την εκδήλωση συμπτωμάτων ψυχοσωματικών, κατάθλιψης, άγχους, επιθετικότητας, ακόμα και παράνοιας. Οι πιο νέες ηλικίες είναι συχνά πιο ευάλωτες σε αυτές τις τάσεις. «Κάθε έφηβος ή έφηβη αντιδρά με διαφορετικό τρόπο σε αυτές τις καταστάσεις. Υπάρχουν παιδιά που βγάζουν μια δημιουργική τάση, θέλουν να πάρουν μέρος σε δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος, να κάνουν τον τρόπο ζωής τους πιο φιλικό στη φύση κ.λπ. Σε άλλα παιδιά ενισχύονται τάσεις ατομισμού και απογοήτευσης. Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να μελετήσουμε πιο συστηματικά τα φαινόμενα και να ενισχύσουμε τις διαδικασίες πολύπλευρης ενδυνάμωσης των εφήβων», τονίζει η κ. Τσίτσικα.
