Παρά τη μοιρολατρία που επικρατεί στην Ελλάδα μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού, αλλά και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, τα δεδομένα δείχνουν πως δεν είμαστε έρμαια της κλιματικής κρίσης. Όπως τόνισαν έγκριτοι ξένοι ομιλητές στο χθεσινό συνέδριο του Economist, με τίτλο «Προστατεύοντας τη ζωή – Χτίζοντας ανθεκτικότητα», η οξύτητα των φυσικών καταστροφών είναι πράγματι απόρροια της κλιματικής αλλαγής. Η έντασή τους, όμως, δεν μπορεί να τις καθιστά μη αντιμετωπίσιμες, ιδίως όταν αυτή είναι αλληλένδετη με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα κράτη δεν μπορούν απλά να περιμένουν την καταστροφή, αλλά να την προλαμβάνουν.
Οι ξένοι ειδικοί υποστηρίζουν πως η πρόληψη απαιτεί μέτρα, εθνικές στρατηγικές, εθνικούς κανονισμούς και εργαλεία συμμόρφωσης. Η διαχείριση των κρίσεων χρειάζεται να είναι συνυφασμένη με την πρόληψη και την υπευθυνότητα. Ένας σεισμός 7 Ρίχτερ στη Νέα Ζηλανδία λαμβάνεται υπ’ όψιν ως φυσικό φαινόμενο, διότι η διαχείρισή του είναι υποδειγματική. Ο σεισμός ανάλογου μεγέθους όμως στην Αϊτή είναι η απόλυτη φυσική καταστροφή, που καταπίνει την κοινωνία, όπως έδειξαν τα χιλιάδες θύματα της σεισμικής δόνησης. Το οικονομικό κόστος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ένα νούμερο που υπολογίζεται. Ωστόσο, τα έμμεσα και άυλα κόστη που αποτυπώνονται σταδιακά αποτελούν τον πραγματικό όλεθρο για την κοινωνία, όπως επισημάνθηκε στο χθεσινό συνέδριο.
«Η διεπαφή μεταξύ οικονομικών δραστηριοτήτων κοινωνίας και φύσης ολοένα και μεγαλώνει»
Υπάρχει μία εκστρατεία αυτήν τη στιγμή για τις «φυσικές καταστροφές», δηλαδή καταστροφές που οφείλονται κατά κύριο λόγο στον ευάλωτο χαρακτήρα των δικών μας κοινωνιών, σημείωσε στην αρχή της ομιλίας του ο Reimund Schwarze, καθηγητής στο The Helmholtz Centre for Environmental Research (UFZ), επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας «Κλιματική Αλλαγή και Ακραία Φαινόμενα», μέλος ΔΣ, DKKV της Γερμανίας. Ως παράδειγμα για να επεξηγήσει αυτήν τη δήλωση έφερε τους σεισμούς άνω των 7 Ρίχτερ σε Νέα Ζηλανδία και Αϊτή αντιστοίχως. Στη Ζηλανδία μόνο δύο άτομα έχασαν τη ζωή τους και οι καταστροφές ήταν ελάχιστες. Εντούτοις, ο σεισμός στην Αϊτή προκάλεσε τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και τεράστιες υλικές καταστροφές. «Το συμπέρασμα είναι πως δεν είμαστε θύματα ή αβοήθητοι απέναντι στους κινδύνους, χρειάζεται, όμως, να επιδεικνύουμε υπευθυνότητα». Βέβαια, αυξάνονται σε μέγεθος και οξύτητα. Το μέγεθος των ζημιών που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή είναι λιγότερο από 20% σε μελέτες καταμερισμού των ζημιών. Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις για τον ομιλητή διαδραματίζουν καίριο ρόλο.
«Η σημασία της παγκόσμιας συνεργασίας έχει ρόλο-κλειδί σε αυτές τις περιπτώσεις. Οι παγκόσμιες προκλήσεις θέλουν και παγκόσμια απάντηση. Υπάρχει παγκόσμιο πλαίσιο για το κλίμα, τη μείωση κινδύνων από φυσικές καταστροφές και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Όμως, πρέπει να δουλέψουμε και σε τοπικό περιφερειακό επίπεδο. Οι κυβερνήσεις πρέπει να τιμούν τις υποσχέσεις για τους κλιματικούς στόχους και να εργάζονται από κάτω προς τα πάνω. Το οικονομικό κόστος υπολογίζεται με ακρίβεια, το μεγάλο στοίχημα όμως ξεκινά όταν πρέπει να λάβουμε υπόψη τα έμμεσα και άυλα κόστη, που ο αντίκτυπός τους είναι άκρως σημαντικός. Στις τελευταίες πυρκαγιές στην Ελλάδα έπρεπε να γίνει εκκένωση πολλών χωριών, γιατί οι πυρκαγιές ήταν μέσα σε αστικό ιστό. Αυτό είχε αποτέλεσμα να υπάρξει κοινωνικό κόστος, σε αντίθεση με τις πυρκαγιές στη Σιβηρία, που εκτείνονταν σε δασικό ιστό. Η διεπαφή μεταξύ οικονομικών δραστηριοτήτων κοινωνίας και φύσης ολοένα και μεγαλώνει. Εμεις πρέπει να κάνουμε τους κινδυνους κτήμα μας, να τους ελέγξουμε», σημείωσε.
«Η διαχείριση γης θα πρέπει να είναι πιο κοντά στην Πολιτική Προστασία»
«Συμμετέχω στην πολιτική προστασία από το 2000. Έχουν αλλάξει πολλά, όμως, ο κόσμος δεν είναι ίδιος», τόνισε η Patricia Gaspar, υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας της Πορτογαλίας. «Η πολιτική προστασία δεν έχει τον ρόλο που είχε πριν από 20 χρόνια. Πλέον δεν μπορούμε απλώς να περιμένουμε τις καταστροφές, πρέπει να τις προλαμβάνουμε. Χρειαζόμαστε στιβαρές εθνικές και τοπικές πολιτικές. Η πολιτική προστασία έχει κύριο στόχο την πρόληψη, αλλά και τον μετριασμό των επιπτώσεων των καταστροφών. Βελτιωνόμαστε και προετοιμαζόμαστε. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτό, σύμφωνα με την υφυπουργό της Πορτογαλίας, χρειαζόμαστε εστιασμένους θεσμούς. Να δημιουργήσουμε συνεργασίες, να χτίζουμε χωρίς να κάνουμε λάθη του παρελθόντος. Η διαχείριση γης θα πρέπει να είναι πιο κοντα στην Πολιτική Προστασία, ώστε οι πόλεις και τα εδάφη να είναι προσαρμοσμένα στη νέα πραγματικότητα. Το παν είναι η ολοκληρωμένη εδαφική συνεργασία». Στο τραπέζι φυσικά έβαλε και το κομμάτι της χρηματοδότησης, η οποία είναι απαραίτητη τόσο από πλευρας ιδιωτικών, όσο και από πλευράς δημόσιων φορέων. Και όλα αυτά χωρίς να αποκλείουμε κανέναν. Πρέπει να εφαρμόζουμε αξιόπιστες λύσεις και να πιστεύουμε πως έχουμε τον χρόνο να αντιδράσουμε», ανέφερε η υφυπουργός.
«Δράσεις απέναντι στις καταστροφές σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο»
«Η πρόληψη είναι κλειδί», σημείωσε παίρνοντας τη σκυτάλη ο Romain Royet, αναπλ. γενικός διευθυντής Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων (DGSCGC) στη Γαλλία. Σημείωσε, μάλιστα, πως το παράδειγμα των πυρκαγιών μάς αφορά όλους στη Μεσόγειο, αλλά έκανε ιδιαίτερη μνεία στη Γαλλία, που έχει τα περισσότερα δάση στην Ευρώπη. «Αυτό την καθιστά ευάλωτη απέναντι στην κλιματική αλλαγή και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Το 2022 ήταν για εμάς μία δραματική χρονιά. Γνωρίζουμε ότι η αύξηση των πυροσβεστών και του εξοπλισμού δεν είναι πανάκεια, ούτε το μόνο πράγμα που πρέπει να γίνει. Χρειαζόμαστε μέτρα, εθνικές στρατηγικές, κανονισμούς και εργαλεία συμμόρφωσης. Στη Γαλλία υπάρχει, μάλιστα, ένας νόμος που εγκαθιδρύει την εθνική στρατηγική και θα οριστικοποιηθεί μέχρι τα τέλη του επόμενου Ιουλίου. Σε τοπικό επίπεδο και σε κάθε διαμέρισμα της Γαλλίας προβλέπει τη λήψη επιμέρους μέτρων. Προτεραιότητα είναι η καλύτερη διαχείριση ζωνών μεταξύ πληθυσμών και δασών, διότι πρέπει να προστατευθούν αυτές οι μεικτές ζώνες», τόνισε.
Παράλληλα, σχολίασε πως πέρα από τις νομικές (και όχι μόνο) υποχρεώσεις, απώτερος στόχος είναι κινητοποίηση όλης της κοινωνίας των πολιτών. «Οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν έναν τεράστιο ρόλο στην αντιμετώπιση των κρίσεων. Κάθε φορά που έχουμε μία καταστροφή βλέπουμε αλληλεγγύη μεταξύ πολιτών. Αλλά όλα αυτά πρέπει να θεσπιστούν με νομοθεσίες. Στο πλαίσιο της αλληλεγγύης, οι δήμαρχοι έχουν εξουσίες και άρα οφείλουν να κάνουν ενέργειες για την ασφάλεια, την προστασία και την ευημερία των κοινωνιών. Οι τοπικές κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν γρήγορα μέτρα. Αν η κρίση είναι μεγαλύτερη από τα όρια του δήμου, έρχεται η περιφέρεια. Οι περιφερειάρχες είναι υπεύθυνοι για τις κρατικές εφαρμογές. Όταν υπάρχει μία κρίση, όσο πιο κοντά βρίσκεται ο αρμόδιος, τόσο το καλύτερο -αυτό είναι το σκεπτικό. Η αλληλεγγυη μπορεί να υπάρξει μεταξύ δήμων, κρατών και της ΕΕ. Υπάρχει και ο ευρωπαϊκός συντονισμός για την Πολιτικη Προστασία. Το βασικό όμως είναι η ικανότητα συνεργασίας μεταξύ των φορέων. Οι καταστροφές έχουν να κάνουν και με την ικανότητα της κοινότητας να εμπλέξει όλη την κοινωνία, όχι μόνο να προειδοποιήσει. Η Μεσόγειος είναι ευάλωτη σε αυτά τα φαινόμενα, άρα θα χρειαστούμε πιο ολιστικές προσεγγίσεις», καταλήγει.
«Ευρωπαϊκή συνεργασία απέναντι στις προκλήσεις»
«Η ευρωπαϊκή συνεργασία γίνεται ολοένα και πιο σημαντική για αντιμετώπιση καταστροφών», ανέφερε ο Hans Das, διευθυντής, Γενική Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Πολιτικής Προστασίας και Επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας (ECHO). Εξηγώντας τον ρόλο του μηχανισμού προστασίας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόνισε πως «δημιουργήσαμε ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ 36 κρατών-μελών για την πρόληψη και τα μέλη εργάζονται για την πρόληψη, αλλά και την απόκριση στις καταστροφές αυτές. Οι χώρες που πλήττονται μπορούν να ζητήσουν βοήθεια. Εμείς διαχειριζόμαστε την κρίση μέσω του μηχανισμού και επικοινωνούμε για την εξεύρεση του κατάλληλου τύπου συνδρομής». Στις 6 Αυγούστου είχαμε ταυτόχρονα αιτήματα για πυρκαγιές και πλημμύρες. Σπάσαμε και ρεκόρ όσον αφορά την αποστολή πυροσβεστών. Η Ελλάδα ένιωσε στο πετσί της τις πυρκαγιές, γιατί ιδίως στην Αλεξανδρούπολη έκαιγαν για πάνω από μία εβδομάδα δασική έκταση. Ιταλία και Σλοβενία είχαν κάνει επίσης αιτήματα για συνδρομή δυνάμεων το καλοκαίρι. Η οξύτητα των φυσικών καταστροφών είναι μόνο ένα μέρος των προκλήσεων. Υπάρχει μία εκθετική αύξηση στις επιχειρήσεις που πραγματοποιούμε και αυξανόμενοι φυσικοί κίνδυνοι. Θέλουμε φυσικα να βελτιώσουμε την ετοιμότητά μας. Χρειαζόμαστε διαφόρων ειδών ετοιμότητες -πιο έξυπνες. Παρέχουμε χρηματοδότηση, αλλά θέλουμε ετοιμότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Υπάρχει δράση και πρόοδος και ομάδες που λειτουργούν, αλλά πάντα βελτιωνόμαστε».
«Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις κάνουν την κλιματική αλλαγή τόσο δυνατή»
Στις θολές γραμμές και στα λεπτά όρια μεταξύ φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών αναφέρθηκε ο Κώστας Συνολάκης, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, president του Κολλεγίου Αθηνών, πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής για την Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα και καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. «Η οξύτητα των συμβάντων έχει αυξηθεί, αλλά είναι δύσκολο να συσχετίσουμε γεγονότα με την κλιματική αλλαγή». Ήταν δύσκολο να προβλέψουμε τα συμβάντα αυτού του καλοκαιριού στην Ελλάδα», ένα καλοκαίρι που, όπως σημείωσε ο κ. Συνολάκης, «θα θυμόμαστε όλοι».
«Οι βροχοπτώσεις στην Ελλάδα φέτος έσπασαν κάθε ρεκόρ». Ωστόσο, φέρνοντας ως παράδειγμα τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, ο κ. Συνολάκης έφερε στο τραπέζι την ανθρώπινη παράμετρο. «Οι πεδιάδες είναι εύφορες λόγω των ποταμών. Η καταστροφή ξεκινά στο σημείο που ο άνθρωπος έρχεται και προσπαθεί να περιορίσει τον ρου του ποταμού, να τον βάλεις σε καλούπια. Στη δεκαετία του ’50 οι άνθρωποι αποξήραναν τους βάλτους για τη δημιουργία αγροτικών εδαφών και την ανοικοδόμηση της Ελλάδας μετά τους πολέμους και τον περιορισμό της ελονοσίας. Μηχανικοί εκείνης της εποχής που δούλεψαν στα έργα είχαν εντολή να κάνουν γρήγορα. Δεν υπήρχαν σχέδια», ανέφερε, επικαλούμενος τη μαρτυρία του μηχανικού. «Συνεπώς, δημιουργήσαμε σε μεγάλο βαθμό εμείς το πρόβλημα. Η αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον χωρίς σχέδια και κατάλληλα δημόσια έργα μας φέρνει σε σύγκρουση με το αποτέλεσμα των φυσικών διαδικασιών. Πιστεύουμε ότι επειδή έχουμε τεχνολογίες, χτίζουμε τις πόλεις μας και θα είναι ασφαλείς για πάντα. Αυτό αποτέλεσε μια φενάκη και το αντίτιμο πληρώνεται τώρα. Οι άνθρωποι στη Θεσσαλία έχουν χάσει τα σπίτια τους και το χειρότερο είναι πως δεν έχουμε γνώση του πότε θα στεγνώσει η πεδιάδα, γιατί δεν υπάρχουν υδρογραφικοί χάρτες. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να σχεδιάζουμε εκ των προτέρων. Ξέρουμε ότι η κλιματική κρίση είναι σε μεγάλο βαθμό ανθρωπογενής, αλλά σε δεύτερο επίπεδο πρέπει να καταλάβουμε πώς οι παρεμβάσεις μας κάνουν την κλιματική αλλαγή τόσο δυνατή», κατέληξε.
Ιωάννα Κωσταδήμα
