του Λάμπρου Ν. Κίσσα, Χωροτάκτη–Πολεοδόμου Μηχ., M.Sc./123kissas@gmail.com
Δυστυχώς, οι λάθος προσσεγγίσεις, οι αστοχίες, οι παραβέψεις της Πολιτείας, αθροιστικά τα τελευταία χρόνια, είχαν καταλυτική επίδραση και διευκόλυναν το κασταστροφικό έργο των πυρκαγιών και των πλημμυρών, που διέλυσαν κυριολεκτικά την Θράκη και την Θεσσαλία.
Το ΥΠΕΝ, καλείται (στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του), να εκπονήσει μια σειρά μελετών κι έργων για τις πληγείσες Περιφέρειες. Κι εδώ ακριβώς είναι το κρίσιμο, καθόσον τα έργα που θα προγραμματιστούν, θα πρέπει να μνημονεύονται στα αντίστοιχα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (ΠΧΠ).
Δεν μπορεί έργα όπως, το Φράγμα στην Σκοπιά Φαρσάλων, να είναι σε φάση δημοπράτησης και να μην αναφέρονται στα ΠΧΠ. Έργα στα οποία, λόγω του μεγέθους τους ή της επίδρασης στην γεωγραφία μιας πολύ μεγάλης έκτασης, είναι φυσικό να υπάρχει η απαίτηση για την κατά γράμμα τήρηση των νόμων ή ακόμη και των ευρωπαϊκών οδηγιών. Σε διαφορετική περίπτωση, η έκβαση τυχόν προσφυγής (για οποιοδήποτε λόγο κι από τον οποιοδήποτε) στα δικαστήρια, θα έχει σχεδόν βέβαιο απότέλεσμα.
Υπενθυμίζω πως, είχα επισημάνει “…την ¨Κερκόπορτα¨, για πιθανή έβδομη απόρριψη από το ΣτΕ, της έγκρισης της μερικής εκτροπής για την λειτουργία του Υ/Φ Μεσοχώρας…”, λόγου του ότι, αφενός μεν στην Υπουργική Απόφαση Έγκρισης Περιββαλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) του έργου, δεν υπάρχει καμία άμεση αναφορά του έργου, στο ειδικό κεφάλαιο…του ισχύοντος ΠΧΠ της Περιφέρειας Θεσσαλίας (ΦΕΚ 269/ΑΑΠ/18) – αν και στο προηγούμενο Π.Π.Χ.Σ. της Περιφέρειας Θεσσαλίας(ΦΕΚ 1484/Β/2003), υπήρχαν τρεις έμμεσες αναφορές στη μελλοντική τεχνητή λίμνη Μεσοχώρας-, αφετέρου δε είναι αδύνατο πριν το 2023, να ζητήσουμε αλλαγές στα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Αχελώου που εγκρίθηκαν με το ΦΕΚ 4682/Β/29.12.2017 (βλ. Υδροηλεκτρικά Φράγματα & Χωρικός Σχεδιασμός • Η περίπτωση του Υ/Φ Μεσοχώρας). Δυστυχώς, δικαιώθηκα οκτώ μήνες μετά, αφού με την 2230/20 Απόφαση του, το ΣτΕ απέρριψε την σχετική ΑΕΠΟ (βλ. Ο αρθογράφος του χωρικού σχεδιασμού, εκτίθεται διπλά!)
Τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια της Θεσσαλίας και της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, εγκρίθηκαν από το ΥΠΕΝ και δημοσιεύτηκαν αντίστοιχα στα ΦΕΚ 269/ΑΑΠ/ 15.11.2018 & 248/ΑΑΠ/25.10.2018. Δηλαδή, μπορούν πια να αναθεωρηθούν, αφού σχεδόν έχει παρέλθει μια πενταετία από την έγκρισή τους.
Τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια συνοδεύονται από Πρόγραμμα Έργων, Ενεργειών και Προτεραιοτήτων, στο οποίο εξειδικεύονται οι απαιτούμενες για την εφαρμογή τους ενέργειες, έργα, ρυθμίσεις, μέτρα και προγράμματα, καθώς και οι φορείς και το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής τους.
Περιλαμβάνουν τον αναπτυξιακό σχεδιασμό κάθε Περιφέρειας, όπως αποτυπώνεται στο 4ετές επιχειρησιακό πρόγραμμα του άρθρου 268 του ν. 3852/2010 (Α΄ 87) περιλαμβάνονται κατά προτεραιότητα τα έργα και οι δράσεις που προωθούν την εφαρμογή των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων, σύμφωνα και με το πρόγραμμα ενεργειών και προτεραιοτήτων των τελευταίων. Τα ΠΧΠ ανήκον στο δεύτερο επίπεδο του Χωροταξικού Σχεδιασμού, ο οποίος ασκείται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και διακρίνεται, ανάλογα με τον χαρακτήρα του, σε χωροταξικό ή πολεοδομικό.
Τόσο οι πλημμύρες όσο κι οι πυρκαγιές, στον βαθμό και το μέγεθος που είχαν στην Θεσσαλία και την Ανατολική Μακεδονία – Θράκη (στην Δράμα το `22 & στον Έβρο εφέτος), διέρρηξαν απολύτως κάθε οικονομικό/παραγωγικό ιστό. Πλην όμως, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά προσέγγισης, πρόληψης και καταστολής. Στις πυρκαγιές, υπάρχει δυστυχώς, ένα πολύ κρίσιμος παράγοντας, ο οποίος είναι παντελώς απρόβλητος κι αυτός είναι ο άνθρωπος. Είναι ο εμπρηστής, ο οποίος δίνει χωρική και χρονική ασυνέχεια στο φαινόμενο, δυσχεραίνοντας την διαχείρισή του.
Ο βαθμός και το μέγεθος της πλημμυρικής καταστροφής στην Θεσσαλία θα διέφερε κατά πολύ, εάν ολοκληρώνονταν από δεκαετίες, έργα για τα οποία γράφηκαν νόμοι, εκπονήθηκαν μελέτες, είναι (ή στέκονται) ημιτελή, γράφηκαν εργασίες, άρθρα, κλπ. Και δεν αναφέρομαι στο Φράγμα της Μεσοχώρας.
Τα φράγματα στην Σκοπιά Φαρσάλων, στην Πύλη Τρικάλων και του Μουζακίου Καρδίτας, μνημονεύονται εδώ και πολλά χρόνια, σε πολλά νομοθετικά κείμενα, οδηγίες, κλπ, και βρίσκονται πληρωμένες μελέτες (σκοπιμότητας, εκπόνησης, κλπ) σε Υπουργικά συρτάρια!
H σπουδαιότητα κι η πολύπλευρη ανάγκη για την κατασκευή των φραγμάτων στην Σκοπιά Φαρσάλων, στην Πύλη Τρικάλων και του Μουζακίου, αναγράφονται κατ`αρχήν στα αντίστοιχα κείμενα του χωρικού σχεδιασμού (υπό εκπόνηση ΣΧΟΟΑΠ Ναρθακίου, ΓΠΣ Πύλης_ΦΕΚ ΑΑΠ 32/2012 και ΓΠΣ Μουζακίου_ΦΕΚ 311/ΑΑΠ/12).
Επίσης, τα παραπάνω φράγματα αναγράφονται και προτείνονται στην ¨1η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Υ.Δ. Θεσσαλίας, (ΕL 08)¨ και ειδικότερα στο κεφάλαιο 9.2, με τίτλο ¨Πρόγραμμα Βασικών & Συμπληρωματικών Μέτρων¨ (ΦΕΚ 4682/Β’/2017), με συγκεκριμένο κωδικό έργου και προϋπολογισμό (π.χ. το φράγμα της Πύλης, έχει κωδικό έργου Μ08Σ1108 και προβλεπόμενο κόστος 105.000.000€).
Tο Φράγμα στην Σκοπιά Φαρσάλων, για τους μυημένους αποτελεί το κλειδί που ανοίγει το κουτί της (πλημμυρικής) Πανδώρας, σε ζώνη που αρχίζει από τα χωριά των Φαρσάλων, διατρέχει χωριά των Δήμου Σοφάδων, Παλαμά και επηρεάζει μέχρι περιοχές των Τρικάλων, αλλά και περιοχές του Δήμου Δομοκού!
Για την υπόψη περιοχή, εκπονήθηκε το 1968 από την ELECTRO – WATT, η Προκαταρκτική Μελέτη και η Έκθεση Οικονομικής Σκοπιμότητας και το 1970 εκπονήθηκε η Προμελέτη του φράγματος στην θέση Παλιοδερλί της κοινότητας Σκοπιάς. Η οριστική τεχνική μελέτη της ELECTRO – WATT παραδόθηκε το 1971. Το 1978 εκπονήθηκε εκ νέου, από την σύμπραξη των Μελετητικών Γραφείων «Λ. Λαζαρίδης, Δημοσθένης Χατζής, Άλφα-Ωμέγα, Θεοφάνης Γκόφας, Χ. & Γ. Καπετανάκης, Υδροδομική Θ.Ι Μαντζιάρας» εκπονήθηκε η “Μελέτη Οικονομικής Σκοπιμότητας Φραγμάτων Ποταμού Ενιπέως (Παλιοδερλί)…” . Είκοσι χρόνια μετά, το 1998, ορμόμενος από τα παραπάνω σε σχετική εργασία μου, που παρέδωσα στην ΕΕΤΑΑ Λάρισας, επισήμανα με την σειρά μου την αναγκαιότητα της κατασκευής του φράγματος, στα πλαίσια αναπτυξιακής πρότασης για τον πρώην ¨Καποδιστριακό¨ Δήμο Πολυδάμαντα.
Η διαδικασία για την κατασκευή του φράγματος ξεκίνησε, τελικά το 2021 και θα γίνει με την σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτών (ΣΔΙΤ). Έχουν ήδη προκριθεί τρεις εταιρείες στη β’ φάση του διαγωνισμού, προχωρά η αξιολόγηση κι ο ανάδοχος θα καταθέσει τη μελέτη για χρηματοδότηση, κατασκευή, συντήρηση και λειτουργία του φράγματος. Το έργο, συνολικού προϋπολογισμού 230 εκ.€, θα είναι λιθόρριπτο, 77μ ύψους, 850μ. μήκους στέψης, με ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 115 εκ. κυβικών μέτρων νερού και επιφάνεια λίμνης κάλυψης περίπου 5.000 στρεμμάτων. Συνάμα, θα εκτελεστούν, ο αγωγός μεταφοράς νερού και το ταχυδιυλιστήριο για την ύδρευση της πόλης των Φαρσάλων και 31 χωριών.
Προσοχή, όμως! Προκειμένου να κατασκευαστεί, εξήντα (60) χρόνια μετά την εκπόνηση της Προκαταρκτικής Μελέτης & Έκθεση Οικονομικής Σκοπιμότητας, θα πρέπει να αναγράφεται ως έργο και στο ΠΧΠ της Περιφέρειας Θεσσαλίας, αλλά και στην “2η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Υ.Δ. Θεσσαλίας”, όπου η διαδικασία ήδη ξεκίνησε, με την σχετική ανάρτηση (;) στο διαδικτυακό τόπο του ΥΠΕΝ.
Σύμφωνα με υφιστάμενες προμελέτες από νέα φράγματα, αλλά κι από φράγματα που έχουν κατασκευαστεί, τα Φράγματα στην Σκοπιά, το Μουζάκι και την Πύλη, με αντίστοιχο όγκο ταμίευσης περίπου 115, 140 και 46 εκατομύρια κυβικά μέτρα, λόγω του όγκου της ταμίευσης τους, θα στοιχίσουν αναγωγικά σχεδόν δύο (2) ευρώ, ανά κυβικό μέτρο ταμιευμένου νερού (Θανόπουλος Ι., 2008).
Θα έπρεπε από χρόνια να είχαμε την κατασκευή των παραπάνω τριών φραγμάτων και βέβαια την αποπεράτωση του φράγματος στην Μεσοχώρα (χωρητικότητας 228 εκατ. κυβικών νερού κι ετήσια παραγωγή ενέργειας 384 Gwh, που άρχισε το 1986 και ουσιαστικά περατώθηκε τον Απρίλιο του 2001, με κόστος των έργων στα 275 εκατ.€, ενώ για την ολοκλήρωση και λειτουργία του απαιτούνται άλλα 140εκ.€.)
Δυστυχώς στην διάρκεια των χρόνων, δεν είχαμε μόνο ασυνέχειες μεταξύ των κυβερνητικών επιλογών/ προτεραιοτήτων, αλλά και ενδοκυβερνητικές ασυνέπειες. Μέγιστο παράδειγμα, η υπογραφή το 2017 της ΑΕΠΟ για το Φράγμα Μεσοχώρας, η οποία δεν ελάμβανε υπόψη τις 897/21.12.2017 και 901/21.12.2017 ΚΥΑ, που αφορούσαν τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής (ΦΕΚ 4682/Β/2017), στα οποία δεν αναφέρονται μεταφορές υδατικών πόρων από τη λεκάνη απορροής Ηπείρου προς τη Θεσσαλία, με αποτέλεσμα την απόρριψη από το ΣτΕ της ΑΕΠΟ και νέες καθυστερήσεις.
Δεν είναι του παρόντος, όμως θα πρέπει να επισημανθεί, πως την ίδια χρονική περίοδο καμία αλλαγή δεν καταγράφεται στη συνεχιζόμενη στήριξη επιχειρηματικών ομίλων, οι οποίοι σε αγαστή σύμπραξη με τις κυβερνήσεις των τελευταίων ετών, κατάφεραν ώστε η υδροηλεκτρική ενέργεια, με διάφορα προσχήματα, στη χώρα μας να τεθεί «εκτός» του ενεργειακού τοπίου, τόσο από τα Ενεργειακά Σχέδια – ΕΣΕΚ των Σταθάκη – Φάμελλου 2017 όσο και των και των Χατζηδάκη – Σκρέκα /από το 2020. Οι ενεργειακοί όμιλοι (ολιγοπώλια) επιδίδονται απρόσκοπτα στην κατασκευή μονάδων παραγωγής από άνεμο, από ήλιο και (κυρίως) από φυσικό αέριο, με τις οποίες επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, στην διευρυνόμενη ενεργειακή εξάρτηση κοκ.
Κλείνοντας, υπενθυμίσω πως ο χωρικός σχεδιασμός ολοκληρώνεται με την εκπόνηση πολεοδομικών μελετών/πράξεων εφαρμογής για τα ΓΠΣ ή με την ολοκλήρωση του Ρυμοτομικού Σχεδίου Εφαρμογής για τα ΤΠΣ. Δεν πρέπει να σταματά στην εκπόνηση ενός ΓΠΣ ή ενός ΤΠΣ. Τις οικιστικές περιοχές τις θωρακίζουν οι συνοδές μελέτες των Πολεοδομικών Μελετών (γεωλογικές, υδραυλικές, κλπ) και όχι οι συνοδές των ΤΠΣ (ή ΓΠΣ). Κι αυτό γιατί, η κλίμακα των εκπονούμενων μελετών, π.χ των Γεωλογικών Μελετών ή το ¨προσωρινό¨ των μελετών, π.χ. Μελέτη Προσωρινή Οριοθέτησης των υφιστάμενων υδατορεμάτων, εντός των νέων προς πολεοδόμηση περιοχών μέσω του ΤΠΣ ως υποστηρικτική της Κύριας Μελέτης ΤΠΣ (σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 5 του ν.4258/2014), δεν βοηθούν συν τοις άλλοις και στην κατεύθυνση των πλημμυρικών φαινομένων.
Οι παλαιότεροι υπάλληλοι του ΥΠΕΝ, θυμούνται πως την παραπάνω επισήμανση, την είχε λάβει υπόψη του ο Ν.1337/83 και ξεκίνησε να εφαρμόζει ως πακέτο την εκπόνηση ΓΠΣ/Πολεοδομική Μελέτη & Πράξη Εφαρμογής. Συν το χρόνω όμως, ¨έσπασε¨ σε ΓΠΣ και Πολεοδομική Μελέτη/Πράξη Εφαρμογής, για καταλήξουμε στο τέλος να εκπονείτε με άλλη πράξη το ΓΠΣ, με άλλη η Πολ. Μελέτη (αραιά και που) και με άλλη η Πρ. Εφαρμογής (ακόμη σπανιότερα), με τα γνωστά αποτελέσματα (αποχαρακτηρισμοί, ΚΧ & ΚΦ, αδιέξοδοι οδοί, παραρεμμάτια δόμηση, κλπ) Υποθέτω πως στο Υπουργείο, δεν ξέχασαν τα παραπάνω και πως κάτι θα έχουν σκεφτεί για αποφύγουν την επανάληψη της ίδιας ιστορίας.
Το γεγονός πως η αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ, έχει την γνώση, την θέληση αλλά και την συνέχεια, είναι σημαντικό. Θα πρέπει όμως να πείσει τους πολιτικούς της προϊσταμένους, προκειμένου να υπάρξει μια ξεκάθαρη πολιτική βούληση και στόχευση.
Λάμπρος Ν. Κίσσας, Χωροτάκτης–Πολεοδόμος Μηχ., M.Sc./123kissas@gmail.com
