Τα ελληνικά νησιά, με τη φυσική και αρχιτεκτονική ομορφιά και ποικιλομορφία τους, αποτελούν εθνικό θησαυρό. Εχουμε την επιλογή να τα προστατεύσουμε και να αξιοποιήσουμε με σύνεση αυτόν τον πλούτο προς όφελος όλων ή να τον κατασπαταλήσουμε για το γρήγορο κέρδος μιας μειοψηφίας. Το δημοφιλές «κίνημα της πετσέτας» ανέδειξε ορισμένα από αυτά τα ζητήματα, φανερώνοντας ότι η χρήση αυτού του πλούτου δεν είναι ούτε δίκαιη ούτε βιώσιμη. Τις παραλίες, οι οποίες υποτίθεται ότι είναι δημόσιοι χώροι, έχουν οικειοποιηθεί επιχειρήσεις –με ή χωρίς άδεια– προσφέροντας υπηρεσίες σε εύπορους πελάτες, που πληρώνουν το αντίστοιχο αντίτιμο, χτίζοντας συχνά παράνομες κατασκευές και δημιουργώντας ρύπανση. Τόποι μοναδικής ομορφιάς έχουν καλυφθεί από έπιπλα, που στην ουσία γίνονται μόνιμες κατασκευές, οι οποίες δεν έχουν καμία θέση εκεί, ενώ συχνά τα αυτοκίνητα επιτρέπονται μέχρι και την παραλία. Υπερπολυτελή κότερα στο μέγεθος πολυκατοικιών ρίχνουν άγκυρα πολύ κοντά στις παραλίες ή σε κοντινούς βραχώδεις κόλπους, που κάποτε αποτελούσαν το ήσυχο καταφύγιο πολλών παραθεριστών που αγαπούν τη θάλασσα. Την ίδια στιγμή επιτρέπεται να κατακλύζονται τα νησιά από αυτοκίνητα, μετατρέποντας ήσυχους και μοναδικής ομορφιάς δημόσιους χώρους σε σημεία κυκλοφοριακής συμφόρησης, που βλέπουμε μόνο στην Αθήνα σε ώρες αιχμής. Δεν είναι αυτός τρόπος διαχείρισης του τουρισμού και των φυσικών πόρων: δεν είναι δίκαιος, διότι οικειοποιείται δημόσιους χώρους υπέρ των εύπορων, αγνοεί την περιβαλλοντική επιβάρυνση ευαίσθητων τόπων εξαιρετικής ομορφιάς και στερείται της ευκαιρίας να δημιουργήσει άκρως αναγκαία έσοδα από όσους είναι σε θέση να πληρώσουν και ευθύνονται περισσότερο για την υποβάθμισή τους.
Η βασική παραδοχή αυτού του άρθρου είναι ότι τα ελληνικά νησιά είναι ευαίσθητοι περιβαλλοντικοί πόροι εξαιρετικής ομορφιάς, που πρέπει να προστατευθούν, ότι υπάρχουν για να τα απολαμβάνουν όλοι ισότιμα και ότι απαιτούνται έσοδα για να εξασφαλιστούν κατάλληλες υποδομές και βιωσιμότητα. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες ιδέες για το πώς θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί δίκαια, βάσει της οικονομικής επιστήμης και συχνά αντλώντας από τη διεθνή εμπειρία.
Προστασία των ακτών
Η κυβέρνηση θα πρέπει να δημιουργήσει θαλάσσια πάρκα στα περισσότερα νησιά για να προστατεύσει τις πιο ευάλωτες και όμορφες παράκτιες περιοχές. Θα ισχύουν ειδικοί κανονισμοί που θα απαγορεύουν τα beach bars, τα εμπορικά έπιπλα παραλίας, τα μηχανοκίνητα θαλάσσια σπορ (σκι, τζετ σκι κ.λπ.) και την αλιεία. Ο ελλιμενισμός στο θαλάσσιο πάρκο θα υπόκειται σε ρυθμίσεις: η απόσταση από την ακτή θα εξαρτάται από το μέγεθος του σκάφους και θα υπόκειται σε τέλη που θα αυξάνονται σημαντικά ανάλογα με το μέγεθος. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη διατήρηση της φυσικής ομορφιάς και της οικολογικής ισορροπίας, θα διαφυλάξει την πρόσβαση σε όλους, χωρίς χρέωση για τους λουόμενους και θα οδηγήσει στην αναβίωση της θαλάσσιας ζωής, η οποία σήμερα έχει σχεδόν εξαλειφθεί. Αθλήματα όπως το windsurfing ή οι καταδύσεις θα επιτρέπονται εντός του θαλάσσιου πάρκου, με την καταβολή κάποιου αντιτίμου που θα αποφέρει περαιτέρω έσοδα, χωρίς να απειλείται το περιβάλλον. Με προσεκτικό σχεδιασμό και ρύθμιση, τα θαλάσσια πάρκα θα προωθήσουν τη φυσική αναγέννηση του περιβάλλοντος, θα επιτρέψουν την απόλαυση των παραλιών από τον κόσμο και θα δημιουργήσουν τα απαιτούμενα έσοδα για τη συντήρησή τους.
Η ιστιοπλοΐα στις ελληνικές θάλασσες γίνεται όλο και πιο δημοφιλής. Ωστόσο, οι ανέσεις που προσφέρονται είναι λίγες και ταυτόχρονα οι ιστιοπλόοι δεν χρεώνονται, συνεισφέροντας έτσι ελάχιστα στις τοπικές κοινωνίες. Κάθε λιμάνι θα πρέπει να διαθέτει ένα σύστημα σημαδούρων πρόσδεσης για χρήση από τα σκάφη αναψυχής, οι οποίες μπορούν να κλείνονται ηλεκτρονικά έναντι αντιτίμου. Το πλήρωμα θα ξέρει έτσι ότι κατά την άφιξή του θα έχει ένα ασφαλές σημείο στη διάθεσή του, ενώ το αντίτιμο θα αποτελεί και πάλι πηγή εσόδων. Η τοπική αρχή μπορεί να φροντίσει για την παροχή ανέσεων (όπως η αποκομιδή απορριμμάτων) επί πληρωμή. Τα μεγάλα σκάφη αναψυχής θα πρέπει επίσης να χρεώνονται με σημαντικά τέλη ελλιμενισμού στις μαρίνες ή αγκυροβολίας στην περιοχή του λιμανιού (παρόμοια με τα θαλάσσια πάρκα). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα σκάφη αναψυχής, τα οποία κοστίζουν πάνω από 100.000 ευρώ την εβδομάδα για να ναυλωθούν, δεν πληρώνουν σήμερα σχεδόν τίποτα στις τοπικές κοινότητες. Ως εκ τούτου, εκείνοι που έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να πληρώσουν και είναι περισσότερο υπεύθυνοι για τη ρύπανση και τις εκπομπές, δεν πληρώνουν τίποτα – τεράστια χαμένη ευκαιρία και σημαντική πηγή ανισότητας. Οι μαρίνες μπορούν εύκολα να επεκταθούν με ελάχιστη περιβαλλοντική ζημιά με τη χρήση πακτώνων, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο. Προσφέρουν ευκολίες σε όλα τα σκάφη, μικρά και μεγάλα. Ο ελλιμενισμός και η παροχή νερού θα πρέπει να χρεώνονται, έτσι ώστε να αποτυπώνουν τον βαθμό έλλειψής τους. Ακόμη και τα φουσκωτά αποτελούν ένδειξη ευμάρειας, αφού κοστίζουν τουλάχιστον όσο ένα ακριβό αυτοκίνητο. Η διάθεση ευκολιών και η χρέωσή τους αποτελεί αυτονόητη βελτίωση για όλους τους ενδιαφερομένους. Με αυτόν τον τρόπο οι παραθεριστές θα απολαμβάνουν καλύτερες υπηρεσίες και οι τοπικές αρχές θα μπορούν να αποκομίζουν σημαντικά έσοδα.
Διαχείριση των αποβλήτων
Υπάρχουν πολλά άλλα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για να προστατευθούν τα νησιά. Όπως, μεταξύ άλλων, η διασφάλιση αποτελεσματικής διαχείρισης των αποβλήτων με σωστή ανακύκλωση, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων που λειτουργούν πραγματικά και φυσικά ένα σαφές και συνεκτικό σχέδιο χωροθέτησης, το οποίο θα εξισορροπεί τις περιβαλλοντικές ανησυχίες, τις εύλογες προσδοκίες των ιδιοκτητών γης και τη ζήτηση για εξοχικά και ξενοδοχεία. Η έλλειψη ενιαίων κανόνων και οι διαρκώς μεταβαλλόμενοι κανονισμοί δεν ωφελούν κανέναν. Οι παραχωρήσεις που γίνονται για τα ξενοδοχεία είναι συχνά παράλογες και ενίοτε ευνοούν τις μεγάλες και υψηλής επιβάρυνσης αναπτύξεις, τη στιγμή που τα μικρότερα ξενοδοχεία-μπουτίκ είναι και προτιμότερα και πιο συμβατά με το περιβάλλον. Πρέπει επίσης να διαχειριστούμε τους σπάνιους πόρους με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Για παράδειγμα, οι πισίνες άλλοτε επιτρέπονται χωρίς περιορισμούς και άλλοτε απαγορεύονται εντελώς, χωρίς ιδιαίτερη αιτιολόγηση. Και στις περιπτώσεις που απαγορεύονται, επιτρέπονται για τα ξενοδοχεία. Μια συνεκτική πολιτική θα επέτρεπε τις πισίνες, αλλά θα επέβαλε έναν σημαντικό ετήσιο φόρο που θα αυξανόταν εκθετικά με το μέγεθος της πισίνας, τόσο στα ξενοδοχεία όσο και στις κατοικίες, ανάλογα με την τοπική έλλειψη νερού. Αυτό θα μείωνε τη χρήση νερού και θα συγκέντρωνε κεφάλαια για την εξασφάλιση καλύτερης διαχείρισής του, στοχεύοντας και πάλι σε εκείνους που μπορούν πιο εύκολα να πληρώσουν.
Και τώρα μια ριζοσπαστική πρόταση σε μια κοινωνία που έχει εμμονή με το αυτοκίνητο: περιορισμός της χρήσης των αυτοκινήτων για να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων, να προστατευθεί το περιβάλλον και να επιτραπεί σε όλους να απολαμβάνουν αυτά τα μέρη εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς χωρίς κυκλοφοριακή συμφόρηση. Η χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου στα νησιά θα επιτρέπεται μόνο στους κατοίκους και τους ιδιοκτήτες κατοικιών. Οι επισκέπτες θα μπορούν να νοικιάζουν μόνο μικρά ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή μοτοποδήλατα, όπως γίνεται σήμερα στις Βερμούδες. Διαφορετικά, τη μεταφορά του κόσμου θα εξασφαλίζουν δραστικά βελτιωμένες δημόσιες συγκοινωνίες, που θα βασίζονται σε ηλεκτρικά οχήματα. Φυσικά, μια τέτοια πολιτική θα πρέπει να εφαρμοστεί σταδιακά σε διάστημα π.χ. 5-6 ετών, ώστε να μπορέσουν οι τοπικές επιχειρήσεις ενοικίασης αυτοκινήτων να προσαρμοστούν και να αποσβέσουν τις επενδύσεις τους. Στο μεσοδιάστημα, θα πρέπει να επιβληθεί τέλος κυκλοφοριακής συμφόρησης σε όλα τα αυτοκίνητα που χρησιμοποιούνται από μη μόνιμους κατοίκους, ώστε να δημιουργηθούν έσοδα που θα στηρίζουν τη μετάβαση σε ένα καλύτερο περιβάλλον.
Συμφέροντα και αδράνεια
Οι παραπάνω προτάσεις αναγνωρίζουν ότι το φυσικό μας περιβάλλον αξίζει να προστατευθεί για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές και εξασφαλίζουν τη χρηματοδότηση από εκείνους που μπορούν πιο εύκολα να πληρώσουν, χωρίς να εκτοπίσουν τον γενικό πληθυσμό από την αγαπημένη του παραλία.
Πολλοί θα θεωρήσουν ότι αυτές οι προτάσεις είναι αδύνατο να εφαρμοστούν λόγω αντίστασης από κατεστημένα συμφέροντα ή απλής κυβερνητικής αδράνειας. Αλλοι θα διαφωνήσουν με ορισμένες πτυχές τους ή θα τις θεωρήσουν ελλιπείς – και σίγουρα είναι. Και άλλοι θα τις απορρίψουν πλήρως, προτιμώντας το ελεύθερο για όλους γρήγορο κέρδος από τον μαζικό τουρισμό. Πρόθεσή μου είναι να μετατοπίσω το επίκεντρο της συζήτησης από τον μαζικό τουρισμό με την άναρχη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, στην προστασία ενός από τους πιο πολύτιμους πόρους μας και στη χρήση κατάλληλα στοχευμένων τρόπων δημιουργίας των εσόδων που απαιτούνται για να γίνει αυτό, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ισότιμη πρόσβαση σε μερικές από τις πιο όμορφες παραλίες του κόσμου.
Ο κ. Κώστας Μεγήρ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Yale και μέλος της Επιτροπής Πισσαρίδη.
ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΓΗΡ
