Σε αναβρασμό τελεί η βιομηχανία, ειδικά οι παραγωγοί ποτών και συσκευασιών, ενόψει του νέου κανονισμού για τα απόβλητα συσκευασίας, γνωστού ως PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation), καθώς η νομοθετική αυτή πράξη έχει τεράστιο αντίκτυπο στον τρόπο παραγωγής και χρήσης των συσκευασιών.
Η ευρωπαϊκή βιομηχανία, της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης, αν και τάσσεται υπέρ των στόχων της ΕΕ για μείωση των αποβλήτων συσκευασίας και φαίνεται να συμφωνεί με τα περισσότερα προτεινόμενα μέτρα, εγείρει αμφιβολίες για ορισμένα σημεία του νέου πλαισίου αναφορικά με την επαναχρησιμοποίηση και την επαναπλήρωση συσκευασιών, καθώς και το μοντέλο πρόσβασης σε ανακυκλωμένες πρώτες ύλες. Η βιομηχανία προειδοποιεί για τον κίνδυνο αφενός να υπονομευθούν συστήματα ανακύκλωσης που λειτουργούν αποτελεσματικά σήμερα και αφετέρου να απαιτηθούν νέες επενδύσεις που θα προσθέσουν λειτουργικό κόστος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις τιμές των προϊόντων σε εποχή υψηλού πληθωρισμού.
Τα ορόσημα
Σημειώνεται ότι συμπληρώνεται ακριβώς ένας χρόνος από την κατάθεση της πρότασης για το PPWR και οι συζητήσεις για τον νέο κανονισμό που άρχισαν τον Ιανουάριο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κορυφώθηκαν πρόσφατα με την ψήφιση -στις 24 Οκτωβρίου- από την Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ENVI) της τελικής πρότασης. Οι ευρωβουλευτές ενέκριναν προτάσεις για τη ρύθμιση ολόκληρου του κύκλου ζωής της συσκευασίας σηματοδοτώντας μια πλήρη αναμόρφωση της ευρωπαϊκής αγοράς συσκευασιών και απορριμμάτων συσκευασίας.
Το επόμενο κρίσιμο βήμα είναι σε λίγες ημέρες (22/23 Νοεμβρίου), όταν η ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα ψηφίσει αυτό το σύνολο τροπολογιών για να το επιβεβαιώσει ή/και να κάνει κάποιες βελτιώσεις. Με τον τρόπο αυτό θα ολοκληρωθεί η διαμόρφωση της γνωμοδότησης του Κοινοβουλίου σχετικά με το PPWR. Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο εκπροσωπώντας τα κράτη μέλη επεξεργάζεται τη γνωμοδότησή του, τη λεγόμενη «γενική προσέγγιση», που αναμένεται να οριστικοποιηθεί πριν από το τέλος του έτους.
Στο πρώτο τρίμηνο του 2024 αναμένεται από το κοινοβούλιο, το συμβούλιο και την επιτροπή η διαπραγμάτευση του τελικού κειμένου PPWR στην τριλογία κεκλεισμένων των θυρών. Εάν καταλήξουν σε συμφωνία, αυτό θα είναι και το τελικό κείμενο, που δεν αναμένεται πάντως πριν από το δεύτερο τρίμηνο του νέου έτους.
Οι θέσεις της βιομηχανίας
Σήμερα, οι πρεσβευτές του Zero Waste υπεραμύνονται της άποψης ότι δεκαετίες ευρωπαϊκών πολιτικών με επίκεντρο μόνο την ανακύκλωση δεν έχουν δώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα και ότι ένα πιο φιλόδοξο σχέδιο, με στόχους και για την επαναχρησιμοποίηση και τη μείωση των συσκευασιών θα έφερνε περισσότερες οικονομίες κλίμακας.
Η βιομηχανία όμως εκφράζει επιφυλάξεις, με φορείς όπως η ΕPPA (Eυρωπαϊκή Συμμαχία Χάρτινων Συσκευασιών – European Paper Packaging Alliance) και η UNESDA (ένωση Ευρωπαϊκών Συνδέσμων Βιομηχανιών Αναψυκτικών) να βρίσκουν μη ρεαλιστικά ορισμένα μέτρα θεωρώντας ότι μπορεί να δημιουργήσουν αντικίνητρα στην όλη προσπάθεια. Για παράδειγμα, η μαζική υιοθέτηση επαναχρησιμοποιήσιμων συσκευασιών στις υπηρεσίες τροφίμων θα αυξήσει δραματικά τον όγκο των άκαμπτων πλαστικών συσκευασιών, με συνέπεια αύξηση κατανάλωσης νερού, εκπομπών CO2 αλλά και κόστους, το οποίο μπορεί να ξεπεράσει τα 20 δισ. ευρώ, με βάση μια δήλωση του γενικού διευθυντή της EPPA, Matti Rantanen, σε συνέχεια της ψηφοφορίας της ENVI.
Η βιομηχανία χαρτιού υπερασπίζεται την άποψη ότι η αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης χάρτινων συσκευασιών θα συνεισφέρει ώστε να ξεπεραστούν οι στόχοι για το 2030 και η βιομηχανία πλαστικών δεσμεύεται επίσης να συμβάλλει στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης.
Ενδεικτικά, στην Ελλάδα, ο Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών (ΣΒΠΕ), Χαρίλαος Πανόπουλος, με αφορμή περιήγηση στο εργοστάσιο της ALPLA που διοργανώθηκε προ ημερών στο πλαίσιο δράσεων ενόψει του Συνεδρίου Plastainability 2023 (21 Νοεμβρίου, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος), επανέλαβε ότι η ελληνική βιομηχανία πλαστικών είναι πρωτοπόρος στην εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών και πρακτικών που συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη. «Τα τελευταία χρόνια επενδύουμε σημαντικά σε νέες τεχνολογίες και εξοπλισμό που μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κλάδου μας. Παράλληλα, εργαζόμαστε για την ανάπτυξη νέων, επανασχεδιασμένων συσκευασιών που είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον και μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν», πρόσθεσε μεταξύ άλλων.
Από την άλλη μεριά πάντως η ευρωπαϊκή βιομηχανία εμφιάλωσης αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα της αύξησης των επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών εκτιμώντας ότι το ποσοστό ανακύκλωσης του πλαστικού θα μειωθεί πολύ κάτω του 40%, με πολύ περισσότερους τόνους άκαμπτων, επαναχρησιμοποιούμενων και δύσκολα ανακυκλώσιμων προϊόντων της ευρωπαϊκής αγοράς να καταλήγουν εν τέλει στις χωματερές, τους ωκεανούς και τα ποτάμια μας.
Γίνεται κατανοητό ότι η περίοδος που διανύουμε είναι κρίσιμη λόγω των ζυμώσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον κυοφορούμενο κανονισμό που θα θεσπίζει δεσμεύσεις για την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση και την επαναπλήρωση των συσκευασιών.
Οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς και οι προκλήσεις
Αναφορικά με τις αλλαγές που σηματοδοτεί ο PPWR θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική βιομηχανία είναι ευθυγραμμισμένη με τις ευρωπαϊκές θέσεις αλλά υπάρχουν και οι ιδιαιτερότητες της τοπικής αγοράς που αναδεικνύουν προκλήσεις. Για παράδειγμα, όπως μας μεταφέρει ο Πασχάλης Καστανάς, επικεφαλής της Επιτροπής Περιβάλλοντος του Συνδέσμου Εταιρειών Εμφιαλώσεως Ελληνικού Φυσικού Μεταλλικού Νερού (ΣΕΦΥΜΕΝ), οι θέσεις του κλάδου συμβαδίζουν με αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Φυσικού Μεταλλικού Νερού (NMWE). Από την άλλη μεριά, η πολύμορφη γεωγραφία της Ελλάδας, η έλλειψη νερού σε αρκετά νησιά ταυτόχρονα με τις αυξημένες θερμοκρασίες και την αυξημένη καλοκαιρινή εποχικότητα της ζήτησης είναι πρακτικά παραδείγματα των δυσκολιών που προσπαθεί να επισημάνει η NMWE με τις θέσεις της για τα επιστρεφόμενα μπουκάλια νερού. Επίσης, σύμφωνα με τον κ. Καστανά τα παραδείγματα αυτά τονίζουν τις θέσεις της βιομηχανίας νερού, ότι «η ανακύκλωση και οι επιστρεφόμενες συσκευασίες πρέπει να είναι συμπληρωματικές λύσεις και όχι ανεξάρτητες μεταξύ τους». Σχετικά με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει ο κλάδος, είναι στην ίδια κατεύθυνση με αυτές του PPWR. Ίσως χρειαστούν κάποιες μικρές διορθωτικές προσαρμογές, αλλά δεν φαίνεται να είναι δραματικά διαφορετικές από τις υπάρχουσες δεσμεύσεις.
Τα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων
Εντ ωμεταξύ, τα υπάρχοντα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων συσκευασίας έχουν προσφέρει σημαντικά αποτελέσματα, σύμφωνα με την επιτροπή περιβάλλοντος του ΣΕΦΥΜΕΝ. Όπως σημειώνει ο κ. Καστανάς στο Powergame, οι απαιτήσεις των τελευταίων νομοθεσιών για τη διαχείριση των απορριμμάτων συσκευασίας, υποχρεώνουν στην άμεση εφαρμογή νέων προσεγγίσεων που θα μπορέσουν να προσφέρουν στους πολίτες καθαρό περιβάλλον για να ζήσουν, εύκολες λύσεις για την διαχείριση των απορριμμάτων τους και κυκλική αξιοποίηση των υλικών που περιέχουν τα απορρίμματα.«Δεν υπάρχει πολύς χρόνος διαθέσιμος και αυτό ασκεί στα υπάρχοντα συστήματα μεγάλες πιέσεις», προσθέτει.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στη χώρα μας έχει αναβληθεί για τις αρχές του επόμενου έτους, όπως όλα δείχνουν, η θέσπιση συστήματος εγγυοδοσίας. Πρόκειται για τα λεγόμενα DRS (Deposit and Return Systems), για την ανάκτηση των προς ανακύκλωση υλικών, που λειτουργούν συμπληρωματικά με τις επενδύσεις της βιομηχανίας και ειδικά της βιομηχανίας εμφιάλωσης, για τη συλλογή και την ανακύκλωση των συσκευασιών. Υπάρχουν μοντέλα που λειτουργούν με επιτυχία σε πολλές χώρες της Ευρώπης, που επιτυγχάνουν σκορ πάνω από 90% στη συλλογή και υψηλές επιδόσεις στην ανακύκλωση, οι οποίες όμως έχουν διαφορές με την Ελλάδα. Χώρες με εδραιωμένα συστήματα DRS, όπως οι σκανδιναβικές, επιτυγχάνουν τις καλύτερες επιδόσεις συλλογής ενώ χώρες που εισήγαγαν πρόσφατα συστήματα DRS, όπως η Σλοβακία και η Λιθουανία, επιτυγχάνουν ήδη ποσοστά συλλογής που ξεπερνούν το 75%, σύμφωνα με στοιχεία της UNESDA.
Η πρόσβαση στην ανακυκλωμένη πρώτη ύλη
Ένα κρίσιμο ζήτημα με το οποίο είναι αντιμέτωπη η βιομηχανία είναι η πρόσβαση στην πρώτη ύλη. Σε πρόσφατο άρθρο του στο Politio.eu ο Nicholas Hodac, γενικός διευθυντής της UNESDA, τόνιζε μεταξύ άλλων ότι η βιομηχανία ζητά από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να συμπληρώσουν και να προσαρμόσουν τη λίστα ελάχιστων απαιτήσεων για καλά σχεδιασμένα συστήματα DRS, συμπεριλαμβάνοντας αφενός το δικαίωμα για προτεραιότητα στην πρόσβαση σε ορισμένες πρώτες ύλες για ανακύκλωση και αφετέρου υποστηρίζοντας μη κερδοσκοπικά συστήματα DRS της βιομηχανίας. «Ο κλάδος μας πρέπει να εκπληρώσει τους φιλόδοξους στόχους σε σχέση με το ανακυκλωμένο περιεχόμενο. Μπορούμε να τους επιτύχουμε μόνο εάν οι ευρωβουλευτές και τα κράτη μέλη νομοθετήσουν το δικαίωμα για προτεραιότητα στην πρόσβαση σε ορισμένες πρώτες ύλες για ανακύκλωση που προέρχονται από συσκευασίες που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα. Αυτό θα παρέχει στη βιομηχανία μας την πρόσβαση σε επαρκή ανακυκλωμένα υλικά και θα επιτρέψει την ανακύκλωση κλειστού βρόχου», που σημαίνει διαρκή προμήθεια, χρήση και ανακύκλωση του υλικού κατά την παραγωγή, σε κάθε περίπτωση που αυτό έχει νόημα από περιβαλλοντική και τεχνική άποψη», σημείωνε μεταξύ άλλων.
Το παράδειγμα του ελληνικού μεταλλικού νερού και οι επενδύσεις
Εν τω μεταξύ, όπως αναφέρει ο κ. Καστανάς η Βιομηχανία Φυσικού Μεταλλικού Νερού είναι από τις ελάχιστες βιομηχανίες που είναι νομικά υποχρεωμένη να χρησιμοποιήσει ανακυκλωμένο πλαστικό ήδη από το 2025. Αν και ο νέος κανονισμός προβλέπει την πρόσβαση στο ανακυκλωμένο πλαστικό, δυστυχώς δεν δίνει στους παραγωγούς το δικαίωμα της πρώτης άρνησης, όπως ήδη συμβαίνει σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες που λειτουργούν συστήματα εγγυοδοσίας. Τα μπουκάλια νερού προσφέρουν την υψηλότερη ποιότητα ανακυκλωμένου πλαστικού, αλλά αυτή καταλήγει δυστυχώς στην αυτοκινητοβιομηχανία ή στην βιομηχανία ρούχων, όπως εξηγεί ο κ. Καστανάς. Η πρόταση της βιομηχανίας Νερού είναι ότι πρέπει να έχει το δικαίωμα της πρώτης άρνησης στην πρόσβαση του ανακυκλωμένου πλαστικού που συλλέγεται μέσω του συστήματος εγγυοδοσίας στο οποίο συμμετέχει.
Σημειώνεται επίσης ότι στο πλαίσιο του συνεχούς εκσυγχρονισμού της, η βιομηχανία Φυσικού Μεταλλικού Νερού επενδύει σε νέο εξοπλισμό που επιτρέπει την χρήση ανακυκλωμένου πλαστικού κατά τουλάχιστον 25% και την χρήση μη-αποσπώμενων καπακιών όπως προβλέπεται στην υπάρχουσα νομοθεσία. Ο κ. Καστανάς επισημαίνει σχετικά ότι σε περίπτωση που εγκριθούν οι προτάσεις που αφορούν την υποχρεωτική χρήση μεγάλου ποσοστού επιστρεφόμενων μπουκαλιών ή κατάργηση της ομαδοποίησης των μπουκαλιών νερού σε εξάδες, τότε θα χρειαστούν μεγάλες πρόσθετες επενδύσεις και αλλαγή της μεταφοράς των προϊόντων, που θα οδηγήσουν σε αύξηση του λειτουργικού κόστους.
Εν κατακλείδι, ο κλάδος εκτιμά ότι η επαναχρησιμοποίηση πρέπει να συμπληρώνει την υψηλής ποιότητας ανακύκλωση, ώστε, να προσφέρουν συνδυαστικά τη μέγιστη θετική κυκλική επίπτωση στο περιβάλλον με την ελάχιστη δυνατή συνολική επιβάρυνση.
Σοφία Εμμανουήλ
