Ενεργειακό πόλεμο σε όλη την Ευρώπη κήρυξε ουσιαστικά η Ρωσία με την απόφασή της να διακόψει από χθες το πρωί την τροφοδοσία φυσικού αερίου στην Πολωνία και τη Βουλγαρία επειδή αρνήθηκαν να την πληρώσουν σε ρούβλια.
Η Gazprom προειδοποίησε ότι θα διακοπεί το φυσικό αέριο και στη Γερμανία, την Ουγγαρία και τη Σερβία, το οποίο διέρχεται μέσω της Πολωνίας και της Βουλγαρίας, σε περίπτωση μη εγκεκριμένης παρακράτησής του από τη Βαρσοβία και τη Σόφια, με τη συγκατάθεση των χωρών τελικού προορισμού. Αυτό σημαίνει πως αν ενεργοποιηθεί ο ευρωπαϊκός μηχανισμός αλληλεγγύης τον οποίο εξήγγειλε χθες η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η Μόσχα θα απαντήσει με ακαριαία αντίποινα, απειλή πλέον που δείχνει ικανή να υλοποιήσει. «Η Βουλγαρία και η Πολωνία είναι χώρες διέλευσης. Σε περίπτωση μη εγκεκριμένης παρακράτησης του ρωσικού φυσικού αερίου που διέρχεται προς τρίτες χώρες, οι διερχόμενες ποσότητες θα μειωθούν κατ’ αναλογία», τόνισε η Gazprom.
Και ο Πεσκόφ
Για να μην αμφιβάλει κανείς για τη σοβαρότητα των ρωσικών απειλών, το ίδιο επανέλαβε λίγο αργότερα ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ. Εάν άλλοι καταναλωτές «αρνηθούν να πληρώσουν με βάση το νέο σύστημα», τότε το διάταγμα του προέδρου Πούτιν, βάσει του οποίου μπορεί να διακοπεί η παροχή φυσικού αερίου, «φυσικά θα εφαρμοστεί», ξεκαθάρισε. Ισχυρίστηκε εξάλλου ότι τα μέτρα της Ρωσίας δεν συνιστούν εκβιασμό αλλά νόμιμη άμυνα απέναντι στο μπλοκάρισμα («ουσιαστικά κλοπή», είπε) των αποθεματικών της στο εξωτερικό, στο πλαίσιο των διεθνών κυρώσεων.
Ο Βούλγαρος πρωθυπουργός, Κίριλ Πετκόφ, κατηγόρησε τη Ρωσία για εκβιασμό και αθέτηση των συμβατικών της υποχρεώσεων, δηλώνοντας πως η Βουλγαρία επανεξετάζει αυτή τη στιγμή όλα τα συμβόλαιά της με την Gazprom, περιλαμβανομένων αυτών για τη διαμετακόμιση του ρωσικού αερίου προς τη Σερβία και την Ουγγαρία, επειδή «ο μονόπλευρος εκβιασμός δεν είναι αποδεκτός». Ο Πετκόφ τόνισε ακόμη πως μίλησε με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία τον διαβεβαίωσε ότι ο 27μελής συνασπισμός θα δώσει κοινή απάντηση στη ρωσική ενέργεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι το χορό των πολεμοχαρών δηλώσεων έσυρε και ο πρόεδρος της Δούμας, Βιατσεσλάβ Βολόντιν, υποστηρίζοντας ότι η Gazprom έλαβε τη σωστή απόφαση και προσθέτοντας πως η Μόσχα πρέπει να κάνει το ίδιο και με άλλες «μη φιλικές» χώρες.
Η Γερμανία
Σε άμεση αρωγή της Πολωνίας έσπευσε η Γερμανία πενταπλασιάζοντας τις διμερείς ροές μέσω των αγωγών που ενώνουν τις δύο χώρες, ενώ η διαχειρίστρια εταιρία του αερίου στη Γερμανία, Uniper, καθησύχασε τους καταναλωτές ότι δεν υπάρχει φόβος να σταματήσει η Μόσχα να τροφοδοτεί το Βερολίνο. Ομοίως, ο Σλοβάκος υπουργός Οικονομικών, Ρίχαρντ Σούλικ, διαβεβαίωσε πως η χώρα του δεν αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο διακοπής του ρωσικού φυσικού αερίου ή πετρελαίου. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό, καθώς η Σλοβακία εξαρτάται από τη Ρωσία για περίπου το 85% της ζήτησης φυσικού αερίου. Στο μεταξύ, ο Αυστριακός καγκελάριος, Καρλ Νεχάμερ, διέψευσε τους ισχυρισμούς ρωσικών ΜΜΕ ότι η Αυστρία πρόκειται να πληρώσει για το ρωσικό αέριο σε ρούβλια.
Πανικός στις αγορές
Οπως ήταν αναμενόμενο η ρωσική ομοβροντία προκάλεσε πανικό στις αγορές ενέργειας, εκτοξεύοντας τις τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου. Το πρώτο αυξήθηκε έως 24% κατά τη διάρκεια της χθεσινής συνεδρίασης στον κύριο ευρωπαϊκό κόμβο της Ολλανδίας, φτάνοντας τα 127,5 ευρώ ανά μεγαβατώρα, για να υποχωρήσει αργότερα στα 107,7 ευρώ (εξίσου απαγορευτική τιμή) με αύξηση 4%. Παρόμοια εικόνα και στο πετρέλαιο, όπου τόσο το μπρεντ όσο και το τεξανικό αργό παρέμειναν σταθερά πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι – συγκεκριμένα στα 105 και στα 102 αντίστοιχα.
Σύμφωνα με δυσοίωνη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα τρόφιμα και η ενέργεια θα παραμείνουν στα ύψη για τα επόμενα τρία χρόνια εξαιτίας του πολέμου της Ουκρανίας.
Μέτωπο κατά του ρωσικού εκβιασμού
Ετοιμη να αντιδράσει συντονισμένα στον ρωσικό εκβιασμό είναι η Ε.Ε., διαβεβαίωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, καθώς είναι ηλίου φαεινότερο ότι η Μόσχα προσπαθεί να διασπάσει το ευρωπαϊκό μέτωπο.
Μπορεί μάλιστα να το έχει ήδη πετύχει αν αληθεύει η πληροφορία του Bloomberg ότι τέσσερις ευρωπαϊκές εταιρίες έχουν πληρώσει για εισαγωγές ρωσικής ενέργειας σε ρούβλια, όπως είχε ζητήσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ συνολικά δέκα ευρωπαϊκές εταιρίες έχουν ανοίξει λογαριασμούς στην Gazprombank για να πράξουν το ίδιο. Η Φον ντερ Λάιεν πάντως υπογράμμισε και χθες ότι μια τέτοια συμπεριφορά θα αποτελούσε παραβίαση του ενωσιακού πλαισίου κυρώσεων. Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, δεν αναμένεται να δούμε μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες άλλες διακοπές ροών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τουλάχιστον πριν από το δεύτερο μισό του Μαΐου. Το Κρεμλίνο πάντως από την πλευρά του αρνήθηκε διά Ντμίτρι Πεσκόφ να δώσει στοιχεία αναφορικά με τον αριθμό των ευρωπαϊκών χωρών που έχουν συμφωνήσει να αρχίσουν να πληρώνουν σε ρούβλια για φυσικό αέριο. Πρώτες στη «λίστα υπόπτων» είναι η Ουγγαρία και η Αυστρία (άλλωστε ο Βίκτορ Ορμπαν είχε εκδηλώσει ανοιχτά την προθυμία του).
Η πρόεδρος της Κομισιόν διαβεβαίωσε ότι Βουλγαρία και Πολωνία θα λάβουν αέριο από γειτονικές τους χώρες, χαρακτηρίζοντας «αδικαιολόγητο και απαράδεκτο τον ρωσικό εκβιασμό», ο οποίος «αποδεικνύει την αφερεγγυότητα» της χώρας του Πούτιν.
Στη γραπτή δήλωσή της η Γερμανίδα αξιωματούχος τόνισε πως η Ε.Ε. είναι σε επαφή με όλα τα κράτη-μέλη για να διασφαλίσει εναλλακτικές παραδόσεις και τα καλύτερα δυνατά επίπεδα αποθήκευσης σε όλη την Ε.Ε. Πρόσθεσε εξάλλου ότι οι «27» έχουν ήδη θέσει σε εφαρμογή σχέδια έκτακτης ανάγκης με τη συνεργασία των ευρωπαϊκών Αρχών.
Σύμφωνα με το Bloomberg, η Γερμανία, που αντιδρούσε περισσότερο από όλους στις ενεργειακές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για λόγους ενεργειακής και οικονομικής επιβίωσης, τώρα δείχνει να προτιμά ένα σταδιακό εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, αντί για άλλες επιλογές που έχουν πέσει το τραπέζι, όπως το ανώτατο όριο τιμών ή μηχανισμοί πληρωμής για παρακράτηση μέρους των εσόδων της Μόσχας.
Οι εναλλακτικές της Ευρώπης αν η Μόσχα κλείσει εντελώς τη στρόφιγγα
Ως τώρα η Ρωσία καλύπτει περίπου το 40% των αναγκών της Ευρώπης σε φυσικό αέριο, κυρίως μέσω αγωγών. Μόνο πέρυσι οι σχετικές παραδόσεις έφτασαν τα 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, εκ των οποίων τα 52 δισ. διήλθαν μέσω Ουκρανίας ή από γειτονικές διαδρομές.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ελαττώσει το βαθμό εξάρτησής τους από το ρωσικό αέριο, ενώ Πολωνία και Βουλγαρία είχαν ήδη ανακοινώσει ότι δεν σκόπευαν να ανανεώσουν τα συμβόλαιά τους με την Gazprom μετά το τέλος του χρόνου. Να σημειωθεί εξάλλου ότι ο ουκρανικός ενεργειακός διάδρομος εξυπηρέτησε φέτος κυρίως Σλοβακία, Αυστρία και Ιταλία.
Στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδιασμού, η Κομισιόν έχει ανακοινώσει ότι οι εισαγωγές φυσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τις ΗΠΑ και το Κατάρ θα αναπληρώσουν 60 δισ. κ.μ. από τις ρωσικές απώλειες. Παράλληλα, ως το τέλος της δεκαετίας ελπίζεται να έχει αυξηθεί η χρήση βιομεθανίου και υδρογόνου. Σε ό,τι αφορά στις άμεσες ανάγκες της Ευρώπης, υπολογίζεται ότι φέτος η παραγωγή από ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά θα αντικαταστήσει 20 δισ. κ.μ. ρωσικών εισαγωγών. Ως το 2030 η αύξηση παραγωγής της αιολικής ενέργειας στις 480 γιγαβατώρες και της ηλιακής στης 420 γιγαβατώρες θα εξοικονομήσει ενέργεια αντίστοιχη με 170 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου.
Στην παρούσα φάση πάντως η Γερμανία, ο μεγαλύτερος καταναλωτής ρωσικού αερίου στην Ευρώπη, στράφηκε στο Κατάρ, ενώ θα μπορούσε να πάρει αέριο μέσω αγωγών και από Βρετανία, Ολλανδία Δανία και Νορβηγία.
Η νορβηγική Equinor υποσχέθηκε ήδη ότι αυτό το καλοκαίρι θα προσπαθήσει να εξορύξει μεγαλύτερες ποσότητες από τα πεδία της, για να καλύψει τις ευρωπαϊκές ανάγκες. Ειδικά ο ευρωπαϊκός Νότος διαθέτει την εναλλακτική αυξημένων εισαγωγών αζέρικου αερίου μέσω των αγωγών ΤΑΡ και ΤΑΝΑP, που διασχίζουν αντίστοιχα την Αδριατική και την Τουρκία. Σχετικό συμβόλαιο πρόσθετης εισαγωγής 1 δισ. κ.μ. από το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψε ήδη η Βουλγαρία.
Ο αιφνιδιασμός των γεγονότων δεν επιτρέπει να παραδοθούν στην Ευρώπη περισσότερα από 15 δισ. κ.μ LNG από τις ΗΠΑ με πλοία, τα οποία οι Ευρωπαίοι θα αναγκαστούν να χρυσοπληρώσουν. Οι Αμερικανοί ήδη εργάζονται για την αύξηση της παραγωγής, ενώ τα επόμενα χρόνια οι Γερμανοί και οι άλλοι Ευρωπαίοι θα προσπαθήσουν να αυξήσουν τους τερματικούς σταθμούς υποδοχής του υγροποιημένου αμερικανικού αερίου.
Παράλληλα, με τη βοήθεια από την άλλη μεριά του Ατλαντικού οι ευρωπαϊκές χώρες θα ενεργοποιήσουν ένα δίκτυο αλληλεγγύης τροφοδοτώντας η μία την άλλη. Τον Οκτώβριο, π.χ., εγκαινιάζεται ένας αγωγός Νορβηγίας-Πολωνίας με ετήσια ικανότητα μεταφοράς 10 δισ. κ.μ. και ως τότε η Βαρσοβία θα μπορεί να αντλεί αέριο μέσω δύο γραμμών από τη Γερμανία.
Οσο κι αν κάποιοι επιτέθηκαν στον Ντράγκι για το δίλημμα «ανοιχτά κλιματιστικά ή ελευθερία», που έθεσε στους Ιταλούς, η μείωση των οικιακών θερμοστατών κατά 1 βαθμό Κελσίου θα εξοικονομούσε στην Ευρώπη 10 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως, βάσει υπολογισμών της Κομισιόν. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι λόγω των έκτακτων συνθηκών η Γερμανία αποφάσισε την παράταση ζωής των εργοστασίων άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας.
Γιάννης Παπαδάτος
