Του Στέφανου Παλλαντζά*
.
Στις 24 Απριλίου το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανακοίνωνε ότι μέχρι τον Ιούνιο θα είναι στον άερα το “νέο εξοικονομώ“.
Φτάσαμε στα τέλη Οκτωβρίου και ακόμη δεν έχει βγει λευκός καπνός από το υπουργείο. Και εδώ που τα λέμε καλύτερα, γιατί και ο τελευταίος κύκλος του προγράμματος έχει μπουκώσει απο την καθυστέρηση πληρωμών και οι αυξήσεις των τιμών των οικοδομικών υλικών έχουν δημιουργήσει πρόβλημα οικονομικής ασφυξίας στους προμηθευτές, οι οποίοι ζητούν πια ευθέως λεφτά μπροστά από τους δικαιούχους για να υλοποιήσουν τις παρεμβάσεις.
Προσωπικά θα σύστηνα στον υπουργό να αφήσει την έναρξη του προγράμματος για την προσεχή άνοιξη, ώστε να ηρεμήσουν – αν ηρεμήσουν – τα πράγματα στις τιμές της ενέργειας και στην αγορά και να έχουμε μια πιο σαφή εικόνα του τι μέλλει γενέσθαι, αλλά και να δοθεί η ευκαιρία να αναθεωρηθεί το πρόγραμμα εκ βάθρων. Και το λέω αυτό γιατί αυτό που είδαμε στην προδημοσίευση του νέου οδηγού είναι ένα απογοητευτικό πρόγραμμα, κάτι που δεν το λέω μόνο εγώ, αλλά η μισή Ελλάδα, πολλά παραρτήματα του ΤΕΕ και χιλιάδες μηχανικοί οι οποίοι μάλιστα έφτασαν στο σημείο να βγάζουν επίσημες ανακοινώσεις (!!!) ότι δεν θα ασχοληθούν με αυτόν τον κύκλο του προγράμματος. Γιατί συμβαίνει αυτό? Γιατί οι μηχανικοί έχουν τόσο απογοητευθεί? Οι πολίτες είναι σωστά ενημερωμένοι?
Ο προηγούμενος κύκλος είχε τις βάσεις να είναι ο καλύτερος μέχρι σήμερα, με δυο όμως σημαντικά προβλήματα:
- τον τρόπο αξιολόγησης με χρονική προτεραιότητα, ο οποίος πέρα απο διάτρητος ήταν και υποτιμητικός για τους μηχανικούς και τους πολίτες.
- τον τρόπο χρηματοδότησης και προκαταβολών που γονατίζει την αγορά και δημιουργεί προβληματα ποιότητας παρεμβάσεων.
Αν τα δύο αυτά προβλήματα, και κάποια άλλα επιμέρους κύρια στον τομέα των πολυκατοικιών διορθώνονταν στον επερχόμενο κύκλο, αν δηλαδή η χρονική αξιολόγηση αντικαθίστατο με την ενεργειακή αξιολόγηση κι αν η χρηματοδότηση του κάθε έργου γινόταν εναντι παραστατικού στον προμηθευτή, τότε ο επόμενος κύκλος θα ήταν ο καλύτερος μέχρι σήμερα. Η κυβερνηση επιλέγει δυστυχώς κατά τα φαινόμενα άλλο δρόμο, αυτόν της υποβάθμισης του προγράμματος. Οι κόφτες που προτείνονται κατεβάζουν τον προϋπολογισμό κάτω απο το μισό του προηγούμενου και έτσι οι παρεμβάσεις ψαλιδιζονται και η ολική αναβάθμιση ενός κτιρίου είναι αδύνατη.
Θεωρώ πως ακόμη υπάρχει χρόνος να δημιουργηθεί ένα νέο πρόγραμμα που να απαντάει στις επιμέρους προκλήσεις, αλλά ταυτόχρονα να είναι και αποτελεσματικό στον βασικό στόχο : να αναβαθμιζονται ριζικά (και όχι επιφανειακά) 40.000 οικιστικές μονάδες το χρόνο. Και θεωρώ πως το μεγαλύτερο λάθος που κάνει το υπουργείο είναι τα οικονομικά όρια. Τη στιγμή που απλόχερα πετάει μέσω των επιδομάτων θέρμανσης δεκάδες εκατομμύρια, χωρίς να το πολυσκέφτεται, στον τρύπιο κουβά, είναι επιεικώς απαράδεκτο να βάζει κόφτες και πλαφόν στις δαπάνες για εξοικονόμηση ένέργειας.
Ας θέσουμε λοιπόν τους άξονες το νέου πρόγράμματος κι ας τους αναλύσουμε μετά. Πρέπει να απαντηθούν συγκεκριμένα και αποτελεσματικά τα παρακάτω ερωτήματα :
- ποια κτίρια
- ποια εισοδηματικά κριτήρια
- ποιο κριτήριο αξιολόγησης
- ποιος προϋπολογισμός
- ποιο ύψος επιδότησης
- ποια χρηματοδότηση
Πάμε λοιπόν ένα ένα!
1. Ποια κτίρια ?
Αν θέλουμε να έχουμε την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο πρόγραμμα σε αυτά τα πρωτα χρόνια των εντατικών ριζικών ανακαινίσεων μέχρι το 2030, τότε πρέπει να επιλέξουμε με σαφήνεια τα αμονωτα κτίρια, δηλαδή αυτά που έχουν κατασκευαστεί πριν από τον πρώτο κανονισμό θερμομόνωσης, πριν το 1980. Αυτά είναι έτσι κι αλλιως πάνω από τα μισά στη χώρα, είναι παντού και κυρίως κατοικούνται απο φτωχά λαϊκά στρώματα. Σε τέτοια κτίρια ακόμη και μόνο 5 εκατοστά μόνωσης να βάλεις, μειώνεις την κατανάλωση κατά 50% τουλάχιστον. Φυσικά δεν θα επιδιώξουμε αυτό, αλλά την βέλτιστη απόδοση. Ενα δεύτερο κριτήριο επιλογής θα ήταν να επιλέγονται ολοκληρα κτίρια και όχι διαμερίσματα.
2. Ποια εισοδηματικά κριτήρια?
Αν και προσωπικά είμαι αντίθετος στην επιβολή εισοδηματικών κριτηρίων σε τέτοια προγράμματα, θεωρώντας ότι στην προκειμένη περίπτωση το κτίριο είναι το πρόβλημα και πρέπει να λυθεί και αυτό θα βελτιώσει τελικά και το εισόδημα κάποιου που το έχει ανάγκη, θα προτείνω και εισοδηματικά κριτήρια τα οποία σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους άξονες θα είναι στοχοπροσηλωμένα στην σαφή καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας που καλπάζει στην χώρα μας με διπλάσιο ρυθμό από ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Προτείνω λοιπόν το πρόγραμμα επιδότησης να απευθύνεται μόνο στους έχοντες ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μέχρι 20.000- 25.000 ευρώ. Στους υπόλοιπους να μην δίνεται καμια επιδότηση αλλά μόνο φοροαπαλλαγή ανοιγμένη για μια δεκαετία. Φοροαπαλλαγή που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κουπόνι χρηματοδότησης, δηλαδή σύναψης δανείου με τράπεζα ή μεταβίβασης του κουπονιού στον εργολάβο που θα κάνει τις παρεμβάσεις.
3. Ποιο κριτήριο αξιολόγησης?
Εδώ τα πράγματα είναι πολύ απλά. Δε χρειάζονται ούτε τα τσίρκα του παρελθόντος με το “όποιος προλάβει” ούτε οι σύνθετοι αλγόριθμοι με τις βαθμοημέρες και τους κόφτες ανάκατα με τα ΑΜΕΑ και τις μονογονεϊκές. Απλά αξιολογείται η βελτιστη σχέση κόστους οφέλους. Δηλαδή πως μπορώ να πετύχω το καλύτερο αποτέλεσμα ενεργειακής κατανάλωσης (προσοχή: όχι ισοζυγίου) στην καλύτερη τιμή. Κανένα άλλο κριτήριο δεν χρειάζεται εδώ. Οι αιτήσεις μπαίνουν στη σειρά με απόλυτη διαφάνεια με μόνο κριτήριο αυτό της εξοικονόμησης. Είναι δε προφανές ότι σε συνδυασμό με τον πρώτο άξονα, περι προτεραιότητας στα αμόνωτα κτίρια, προωθείται η μόνωση του κελύφους ως πρώτη επιλογή.
4. Ποιος προϋπολογισμός?
Προσωπικά πιστεύω ότι δεν απαιτείται ανώτατος προϋπολογισμός ανα κατοικία, μια και κάθε κτίριο έχει διαφορετικές ανάγκες και σκοπός του προγράμματος είναι να γίνονται ολοκληρωμένες ριζικές ανακαινίσεις και όχι πασαλείμματα. Θεωρώ πως ένας μέσος όρος 300-400 ευρώ / μ2 είναι ένας μπούσουλας δαπάνης ανα κτίριο κι αν πρέπει να μπει, ας μπει κατ’ αυτον τον τρόπο και όχι ως κατ’αποκοπή δαπάνη. Επίσης πιστεύω πως δεν χρειάζεται το Υπουργείο να θέτει τιμές επιδότησης στις επιμέρους παρεμβάσεις, γιατί αυτό συχνά ή ειναι εκτός πραγματικότητας ή ευνοεί συγκεκριμένες παρεμβάσεις έναντι άλλων πιο αποτελεσματικών ενεργειακά. Θεωρώ πως πρέπει να αφήνουμε την αγορά να διαμορφώνει τις τιμές, εφόσον και το γενικό και μοναδικό κριτήριο αξιολογησης είναι η βέλτιστη σχέση κόστους οφέλους. Μια αντλία θερμότητας ή ένα μονωτικό υλικό μπορεί να έχει διαφορετική τιμή απο προμηθευτή σε προμηθευτή. Παράλληλα θα πρέπει να εντατικοποιηθούν οι ποιοτικοί έλεγχοι στα υλικά και συστήματα και να τηρούνται αυστηρά οι προδιαγραφές ποιότητας.
5. Ποιο ύψος επιδότησης?
Εδώ θεωρώ πως πρέπει να γίνει η πιο σημαντική μεταβολή. Έχοντας υπόψη και τον αξονα των εισοδηματικών κριτηρίων θεωρώ πως το ύψος της επιδότησης πρέπει να ειναι 100% για τα λαϊκά στρώματα που θα απευθύνεται. Ακόμη καλύτερα να εφαρμόσουμε το παράδειγμα της Ιταλίας και να είναι η επιδότηση 110% ώστε να καλύπτεται επαρκώς και η δαπάνη μελετών και επίβλεψης του μηχανικού και να επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα. Για τις υπόλοιπες κατηγορίες πολιτών, όπως είπα και προηγουμένως δεν θα δίνεται επιδότηση αλλά φοροαπαλλαγή πάλι 100% για τις δαπάνες αναβάθμισης (και μόνο και όχι γενικής ανακαίνισης) σε βάθος 10ετίας ή και 15ετίας σε συνδυασμό με ευέλικτους τρόπους χρηματοδότησης.
6. Ποια χρηματοδότηση ?
Και πάμε στο μεγαλύτερο αγκάθι μέχρι τώρα του πρόγραμματος : πως μπορούμε να μην πνίγουμε την αγορά με την καθυστέρηση των πληρωμών. Και εδώ θεωρώ πως η λύση είναι απλή και μονοσήμαντη, τουλάχιστον έτσι όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ! Οι προβληματισμοί είναι εύλογοι : από την μια οι προμηθευτές λένε πως δεν μπορούν αυτοί να χρηματοδοτούν τις παρεμβάσεις αλλά και δεν μπορούν να περιμένουν μήνες το υπουργείο ή το ΤΕΕ να αξιολογήσει τα δικαιολογητικά (χωρίς φυσικά να αξιολογεί την πραγματική δουλειά) . Από την άλλη το Υπουργείο θέλει να αποφύγει τις “μαμουνιές” και να δώσει τα λεφτά όταν βεβαιωθεί ότι όλα έγιναν με σωστό τρόπο. Ποιος είναι μόνος που μπορεί να εγγυηθεί κάτι τέτοιο? Κατά τη γνώμη μου είναι ο επιβλέπων μηχανικός του κάθε έργου. Γιαυτό και προτείνω το συνολικό ποσό της επιδοτησης , μετά την έγκριση της αίτησης, να μεταφέρεται 100% στον επαγγελματικό λογαριασμό του επιβλέποντος το έργο μηχανικού. Αυτός θα πληρώνει τους προμηθευτές αμα τη εμφανίσει παραστατικού και αφού αξιολογήσει την εκαστοτε εργασία. Σε περιπτώσεις που ο μηχανικός δεν θα κάνει σωστά τη δουλειά του, το κράτος θα δεσμεύει τον επαγγελματικό του λογαριασμό για όσο χρονικό διάστημα απαιτηθεί για να πάρει πίσω τα χρήματα που δαπανήθηκαν μη νόμιμα. Θεωρώ πως αυτή η λύση βάζει τα πράγματα στη θέση τους και κυρίως βάζει και τον μηχανικό στη θέση που απαιτείται από την σοβαρότητα του έργου.
Αφησα τελευταίο και χωριστό ένα θέμα που θεωρώ ιδιαίτερο, αυτό των πολυκατοικιών. Πιστεύω πως οι πολυκατοικίες πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς στον προηγούμενο κύκλο με ειδικό τρόπο, μέσα απο ξεχωριστό πρόγραμμα που θα τις αφορά αποκλειστικά. Για το σκοπό αυτό πρέπει να βγουν απο το γενικό πρόγραμμα (όπως και τα μεμονωμένα διαμερίσματα) και να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό πρόγραμμα , με προφανές κίνητρο επιδότησης ή φοροαπαλλαγής 100% , αφού όμως πρώτα λυθούν αποτελεσματικά και ριζικά όλα τα πολεοδομικά, νομικά και άλλα προβλήματα που υπάρχουν και δοθεί η δυνατότητα και το κίνητρο στους πολλαπλούς ιδιοκτήτες να συμφωνήσουν, αλλά και σε εταιρείες -εργολάβους να αναλάβουν συνολικά τέτοιες ανακαινίσεις. Λεπτομέρειες προσεχώς.
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν προσπάθησα μετά απο αρκετά χρόνια εμπειρίας με το πρόγραμμα αλλά και την ενεργειακή αναβαθμιση κτιρίων να δώσω μια πρόταση ενός ολοκληρωμένου προγράμματους με απλούς κανόνες και γρήγορες διαδικασίες. Οι λεπτομέρειες είναι θέμα γραφειοκρατίας που γίνεται ευκολα. Θεωρώ πως μόνο έτσι μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα πρόγραμμα ελκυστικό για τους πολίτες , τους μηχανικούς και τη αγορά, το οποίο θα ικανοποιεί τους στόχους του εθνικού σχεδίου για την ενέργεια και το κλίμα και θα δίνει διεξόδους στην ενεργειακή φτώχεια, χωρίς να σπαταλά αναποτελεσματικά πόρους αλλά και χωρίς να υποβαθμίζει τη ριζική ενεργειακή ανακαίνιση των κτιρίων και το ρυθμό που πρέπει να έχει το κύμα ανακαινίσεων και στη χώρα μας..
Παρατηρήσεις και σχόλια δεκτά.
Υ.Γ. Να θυμίσω ότι το υπουργείο έχει υπογράψει και ένα μνημόνιο με το ΤΕΕ στις αρχές του 2020 για την αναθεώρηση του ισχύοντος ΚΕΝΑΚ με λήξη προθεσμίας τον Ιούνιο του 2021. Και εκεί περιμένουμε επιτέλους λευκό καπνό!
*Στέφανος Παλλαντζάς
Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Πρόεδρος Ε.Ι.ΠΑ.Κ, Διαπιστευμένος Εκπαιδευτής ως προς το σχεδιασμό Παθητικών Κτιρίων, Πιστοποιημένος Σχεδιαστής Παθητικών Κτιρίων και Διαπιστευμένος Πιστοποιητής Κτιρίων.
